Autor: Daniel C. Dennett, Gregg D. Caruso
-
Tłumaczenie: Łukasz Kurek
Tytuł oryginału: Just Deserts: Debating Free Will
Wydawnictwo: Copernicus Center Press
Data wydania: 2022
ISBN: 9788378866213, 9788378866220 (ebook)
- Wydanie: papierowe, e-book (epub, mobi)
Oprawa: twarda
Liczba stron: 304
Twoje stanowisko, Dan, jest jak węgorz – za każdym razem, kiedy je uchwycę, a przynajmniej tak mi się wydaje, wymyka mi się z rąk, skarży się Gregg D. Caruso. Tak właśnie się dzieje, kiedy filozofowie usiłują sklasyfikować wszystkie izmy, odparowuje Daniel C. Dennett.
Dwóch znakomitych filozofów ściera się – życzliwie, ale bez merytorycznej taryfy ulgowej – w epistolarnej dyskusji o tym, czy jesteśmy kukiełkami na linkach przypadku, czy mamy życie pod niejaką choćby kontrolą. Sceptycznie spoglądający na ideę wolnej woli Caruso spotyka się z reprezentującym pogląd przeciwny Dennettem. Ten pierwszy, analityk z temperamentu, szuka równo ciętych definicji. Ten drugi, głową i sercem darwinista, wskazuje, że analogowy świat nie operuje w trybie binarnym. Próbując rozstrzygnąć problem wolnej woli i związanej z nią odpowiedzialności moralnej, Dennett i Caruso ponoszą oczywiste fiasko. Nie zdoławszy przekonać adwersarza do swoich poglądów przegrywają, ale ze wspaniałym efektem. Poglądy którego z nich mają solidniejszą konstrukcję? Decyzja należy do wolnej woli Czytelnika.
z opisu wydawcy
Książka stanowi zapis debaty pomiędzy Danielem Dennettem i Gregiem Caruso, dotyczącej wolnej woli. Istoty i znaczenia odpowiedzialności moralnej oraz kary. Jest to dyskurs filozoficzny, stanowi bardziej świadectwo myśli i kontemplacji, niż nauki ścisłej. Czytelnik musi zatem być gotowy na pewien wysiłek intelektualny, polegając głównie na śledzeniu toku myśli obu filozofów i własną kontemplację przywoływanych przez nich argumentów.
Daniela Dennetta polskiemu czytelnikowi (a szczególnie czytelnikowi Copernicus Center Press) raczej nie trzeba przedstawiać – filozof umysłu i nauki. Centrum jego zainteresowań pozostaje biologia ewolucyjna oraz kognitywistyka. Jeden z tzw. „Czterech jeźdźców” nowego ateizmu. Gregg Caruso jest profesorem filozofii w SUNY Corning, wykłada w New College of the Humanities w Londynie oraz jest honorowym profesorem filozofii na Uniwersytecie Macquarie. Jego badania koncentrują się na wolnej woli, odpowiedzialności moralnej, filozofii społecznej i politycznej, filozofii moralnej, umysłu i neuroprawie.
Interlokutorzy występują z przeciwstawnych stanowisk. Caruso nazywa siebie inkompatybilistą w odniesieniu do wolnej woli i determinizmu. Oznacza to, że jeśli założymy istnienie determinizmu, to musimy też uznać, że istnieją okoliczności, nad którymi nie mamy kontroli, a które determinują przyczynowo wszystkie nasze działania. To wyklucza też istnienie wolnej woli. Dennett opowiada się za kompatybilizmem wolnej woli i determinizmu. Choć uznaje istnienie determinizmu, to uważa równocześnie, że ludzie posiadają wolną wolę. Linia podziału między interlokutorami przebiega między strefami: wolna wola – determinizm, jednak nie jest to też aż tak proste. Diabeł jak zawsze tkwi w szczegółach.
Pewien problem jest już ze zdefiniowaniem wolnej woli, obaj rozmówcy toną w niuansach. Wydaje się, że cała debata taka jest – dosyć dużo czasu upływa, zanim filozofowie zgodzą się co do definicji danego pojęcia, aby móc w końcu rozpocząć właściwą dyskusję. Jest tu o wiele więcej pytań niż odpowiedzi. Ale przecież to debata filozoficzna, więc można się tego spodziewać. Co też nie oznacza, że nie jest ona interesująca. Jednakże istnieje tu fundament pod debatę. Centralnym jest tu pojęcie determinizmu i uznanie przez obu rozmówców, że jeśli determinizm jest prawdziwy, to każde ludzkie zachowanie jest zdeterminowane przyczynowo przez warunki uprzednie, zgodnie z prawami przyrody. Różnica jest w twierdzeniu, którego zwolennikiem jest Caruso, iż determinizm wyklucza lub wyłącza ludziom możliwość postąpienia inaczej. A konkretnie: „zdolność do postąpienia inaczej dokładnie w tych samych okolicznościach”. Dennett twierdzi, że jest inaczej, że jest to możliwe.
Wydaje mi się, że to rozumienie determinizmu jest inne dla obu mężczyzn. Caruso uważa, że determinizm jest tożsamy z ubezwłasnowolnieniem, podczas gdy Dennett utożsamia go z okolicznościami skłaniającymi lub „pchającymi” człowieka do konkretnych zachować. Tutaj też tkwi problem w lekturze – rozmówcy czasami nie definiują pojęć, a już zaczynają się spierać o nie i czasami miałem wrażenie, że nawet kiedy obaj się zgadzali z pewnymi stwierdzeniami, mieli coś innego na myśli…
W trakcie debaty poddanych rozważaniu zostaje wiele różnych aspektów wolnej woli i odpowiedzialności. Bo przecież kwestia istnienia wolnej woli i determinizmu to dopiero początek. Bo jeżeli determinizm istnieje i jest absolutystyczny w naturze to czy należy karać za winy? Czy istnieje coś takiego jak wina, kiedy ludzie nie kontrolują swoich zachowań? Co z manipulacją i podejmowaniem decyzji na podstawie zmanipulowanych danych? W końcu, co zrobić z systemem sądownictwa i jego działaniem mającym na celu karanie za winy? Obecnie system karny w Stanach Zjednoczonych (ale w Polsce chyba też) jest retrybutywny, czyli polega na odwecie, zadośćuczynieniu za winę, a brak jest elementu mającego służyć realnej resocjalizacji i integracji ze społeczeństwem. Rozmówcy zastanawiają się co zrobić, aby to zmienić, ale też, zanim dojdą do tego punku, najpierw zastanawiają się, w jakim stopniu to zmienić i w którym kierunku kierować reformę.
Wolna wola jest książką ciekawą, choć niełatwą w lekturze. Niejednokrotnie czytelnik napotka się na przeszkodę w postaci własnych wątpliwości w kwestii tego, czy dobrze zrozumiał, co filozofowie mieli rzeczywiście na myśli. Lektura na pewno skłania do własnych przemyśleń, ale też mam wrażenie, że argumenty obu stron raczej nie przekonają już przekonanych do odwrotnej tezy. Co najwyżej utwierdzą się we własnych wierzeniach. Mnie osobiście od samego początku kultury było o wiele bliżej do stanowiska zajmowanego przez Dennetta, choć argumenty Caruso brzmiały rzeczowo, to na końcu lektury nie zbliżyłem się do jego stanowiska nawet o milimetr.
