Wielkie (i te nieco mniejsze) pytania psychologii

Autor: Wiesław Łukaszewski

• Szczegółowe informacje
• Informacje dot. wydania

• Tłumaczenie: –
  Tytuł oryginału: –
  Wydawnictwo: Smak Słowa
  Seria: Mistrzowie Psychologii
  Data wydania: 2015
  ISBN 9788364846359
  
• Wydanie: papierowe
  Oprawa: miękka
  Liczba stron: 556

Fascynującą cechą człowieka jest jego ciekawość. Dociekanie istoty rzeczy. Umiejętność zadawania pytań. I poszukiwanie odpowiedzi.
Ta książka przypomina o wielkich pytaniach stawianych w psychologii. Wielkich, a także tych nieco mniejszych. Pytaniach, na temat człowieka i świata, w którym ten człowiek żyje.
Pytania nieraz przez lata pozostają te same, lecz odpowiedzi ulegają nieuchronnym zmianom. Zmienia się świat, który nas otacza, zmieniają się również metody badawcze i sposób myślenia badaczy, a ich najważniejsze ustalenia dotyczące tego, kim jesteśmy i jacy jesteśmy, znajdują się właśnie tu – w tym tomie.
Wśród wielkich i małych pytań psychologii można by zadać i takie: Kto mógłby napisać książkę o ludzkich zachowaniach, która byłaby niebanalna dla psychologów akademickich, a zarazem całkowicie zrozumiała dla czytelnika nieobeznanego z psychologicznymi teoriami i naukową terminologią ? Wiesław Łukaszewski zdecydowanie to potrafi. I choć nie wiem kim jesteś potencjalny Czytelniku, wiem, że to książka dla Ciebie! z opisu wydawnictwa

Człowiek zaczyna stawiać pytania bardzo wcześnie – jedno z pierwszych „zdań”, które pojawia się w toku rozwoju, brzmi „co to?”, a potem, gdy dziecko osiąga wiek przedszkolny, jego rodzice czy nauczyciele zmierzyć muszą się z istną lawiną „jak?”, „po co?”, „dlaczego?” i tym podobnych pytań. W literaturze psychologicznej zjawisko to nazywane jest może nieco poetycko, ale jakże obrazowo, „złotym wiekiem pytań”. I jak się wydaje, tym co odróżnia naukowców od tzw. ,,przeciętnych zjadaczy chleba”, jest nie tyle szczególnie wysoka inteligencja czy specyficzne kompetencje, ale raczej nieprzeparta, dziecięca wręcz dociekliwość i potrzeba stawiania pytań. Zaryzykować można stwierdzenie, że naukowcy po prostu nigdy z tego „złotego wieku pytań” nie wyrastają. Doskonałym tego przykładem jest książka profesora Wiesława Łukaszewskiego Wielkie (i te nieco mniejsze) pytania psychologii, w której tę potrzebę zadawania pytań widać jak na dłoni. Książka świetnie ukazuje także to, że każde pytanie prowokuje nie tylko do poszukiwania odpowiedzi, ale również – a może nawet przede wszystkim – do stawiania kolejnych pytań; całkiem jak u dziecka, które czasem z kolejnym „dlaczego” nie czeka nawet na udzielenie odpowiedzi na poprzednie pytanie.

W książce znalazły się, jak wskazuje już sam tytuł, najważniejsze pytania stawiane w psychologii: począwszy od pytania chyba najbardziej dla tej dyscypliny nauki podstawowego – kim jest człowiek, poprzez pytania dotyczące uwarunkowań i mechanizmów ludzkich zachowań (świadomość czy nieświadomość, soma czy psyche, rozum czy emocje, czy jesteśmy tylko dziećmi doświadczenia, czy człowiek ma wiele twarzy itd.) aż do pytań dotyczących psychologii jako nauki i jej metod badania (np. czy psychologia może być zgodna ze zdrowym rozsądkiem, czy można poznać człowieka). Wielką zaletą książki jest już samo sformułowanie powyższych (oraz wielu innych, których nie sposób tutaj przytoczyć w komplecie) pytań. Wprawdzie mówi się, że „nie ma głupich pytań, są tylko głupie odpowiedzi”, wydaje się jednak że postawienie dobrego pytania jest sztuką, szczególnie w poznaniu naukowym – bo właśnie od tego, jak sformułujemy pytanie, zależy sposób poszukiwania odpowiedzi, a więc metodologia badania, co jest kluczowe dla uzyskiwania trafnych i wartościowych naukowo wyników.

Autor nie poprzestaje jednak na samych pytaniach, podejmuje także próbę udzielenia na nie odpowiedzi, dokonując za każdym razem krótkiego przeglądu najważniejszych dokonań w danym obszarze. Krytycy powiedzą zapewne, że są to odpowiedzi z gatunku ulubionego przez psychologów: „to zależy”. Wydaje się jednak, że to właśnie stanowi o wielkiej wartości tej książki – każda odpowiedź jest próbą pokazania zarówno tła historycznego, jak i wielu różnych aspektów każdego z omawianych problemów. Autor nie ogranicza się jedynie do przywołania badań prowadzonych w ramach konkretnej dziedziny psychologii czy w ramach konkretnego paradygmatu, ale stara się spojrzeć na opisywane zagadnienia szerzej, zwracajac uwagę na ich wielowymiarowość i istotną rolę całego kontekstu; każdy z problemów ilustruje także ciekawymi przykładami z literatury pięknej, codziennego życia i różnych źródeł internetowych. Podkreślić należy, że każda z odpowiedzi jest też poparta solidnymi danymi empirycznymi, pochodzącymi zarówno z badań psychologicznych, jak i z badań prowadzonych przez przedstawicieli innych dyscyplin. Co ważne, w książce przytoczone zostały wyniki bardzo wielu polskich badań – mniej znanych niż badania amerykańskie, choć nie mniej interesujących i wartościowych; Autor nie dzieli przy tym psychologii na „światową” i „polską”, przedstawia te wyniki, które uważa za wartościowe i adekwatne dla danego zagadnienia. To cenne, bo wśród wielu badaczy wciąż pokutuje nieco krzywdzące, a może nawet niebezpieczne przekonanie, że „dobre badania da się prowadzić wyłącznie za granicą”.

Dobór zagadnień wydaje się bardzo subiektywny, na pierwszy rzut może nawet sprawiać wrażenie przypadkowego. Trudno to jednak uznać za wadę ‒ Autor nie twierdzi nigdzie, że jego wybór jest jedynym słusznym, wybiera to, co uznał za interesujące, i stara się to przekonująco uzasadnić. Wiele wątków jest ponadto potraktowanych bardzo skrótowo lub w ogóle wspomnianych jedynie marginalnie, co nie może dziwić przy takiej ich liczbie. Być może nawet właśnie to jest w tej książce najcenniejsze ‒ Autor inspiruje, a nawet wprost zachęca czytelnika do stawiania wciąż nowych pytań, bo, jak sam pisze, ,,Gdy brakuje pytań, nie ma potrzeby poszukiwania odpowiedzi. Pytania otwierają drogę do poznania, odpowiedzi drogi tej nie zamykają”.

Jest to jednak, jak się wydaje, książka dla czytelników nieco bardziej zaawansowanych, mających już jakąś wiedzę z zakresu psychologii ‒ po pierwsze, sformułowanie sensownych pytań bez możliwości oparcia się na posiadanej już wiedzy może być bardzo trudne, i zamiast inspiracji pojawi się znużenie. Po drugie, Autor w bardzo wielu miejscach odwołuje się do słynnych eksperymentów lub ogólnie znanych prawidłowości psychologicznych, zakładając że są one właśnie „powszechnie znane”, co może przytłoczyć mniej obeznanego z psychologią czytelnika i sprawić, że zamiast szukać wyjaśnienia w innej literaturze, po prostu zniechęcony odłoży tę książkę na półkę. Nie oznacza to wprawdzie, że jest to książka wyłącznie dla profesjonalistów, osób z wykształceniem psychologicznym ‒ jednak pewna wiedza w zakresie podstaw psychologii jest tu chyba konieczna, a na pewno bardzo przydatna.

Jedyny chyba zarzut, jaki można wobec tej książki sformułować, skierowany jest raczej do Wydawcy niż do Autora. Pewne zastrzeżenia budzi układ treści w książce ‒ nieco chaotyczny, przede wszystkim przez wprowadzenie licznych ramek. Zawierają one dodatkowe informacje, wykresy, przykłady ilustrujące opisywane zagadnienia itp. W założeniu umieszczenie tych informacji w ramkach miało prawdopodobnie ubarwić i uatrakcyjnić tekst, jednak w rzeczywistości sprawia, że wątek jest „poszatkowany” i przez to mało spójny. Ponieważ format książki nie pozwala na rozmieszczenie ramek inne niż szeregowe, rozdzielają one tekst, wprowadzając czasem całkiem poboczne wątki, a nawet jeśli są ściśle związane z treścią danego podrozdziału czy akapitu, to jednak wybijają z rytmu, co bardzo utrudnia podążanie za tokiem wywodu, szczególnie że wywód ten w wielu miejscach sam w sobie nie jest łatwy do zrozumienia. Podkreślić jednak należy jeszcze raz, że zarzut ten nie dotyczy treści ramek ‒ bo ta rzeczywiście ubarwia i uatrakcyjnia tekst ‒ a jedynie ich rozmieszczenia w tekście, które czasem sprawia wrażenie dość przypadkowego.

Podsumowując, książka Wielkie (i te nieco mniejsze) pytania psychologii jest w rzeczywistości próbą spojrzenia na psychologię „z lotu ptaka”, stanowi pewną refleksję nad tym, co psychologia wniosła do nauki, jakie korzyści przyniosły lata badań psychologicznych dla ludzkości (jakkolwiek patetycznie by to brzmiało) i co z tych badań tak naprawdę wynika. Wydaje się to zadaniem co najmniej karkołomnym, a może nawet zupełnie niewykonalnym, i prawdopodobnie skazanym na zarzuty typu „dlaczego te pytania, a nie inne?”, „dlaczego właśnie takie badania?”, „dlaczego inne odkrycia w książce się nie znalazły?” itd., bo w tym zakresie ocena musi być subiektywna ‒ wybór badań i dokonań najważniejszych dla psychologii, a także najważniejszych dla człowieka w ogóle zawsze będzie obarczony własnymi preferencjami, zainteresowaniami i czysto subiektywną oceną. Z drugiej strony jednak wydaje się, że profesor Wiesław Łukaszewski jako badacz z ogromnym dorobkiem w dziedzinie badań psychologicznych ma pełne prawo do takiego subiektywnego wyboru i równie subiektywnej oceny, tym bardziej że ani nie próbuje nikogo przekonać co do słuszności tego wyboru, ani nie formułuje przy tym jednostronnych wniosków i nie proponuje gotowych rozwiązań, które można bezrefleksyjnie przyswoić – raczej ciągle stara się pobudzać czytelnika do własnych przemyśleń i poszukiwań. W pewnym sensie książka ta jest po prostu strumieniem świadomości ‒ bardzo subiektywnym, czasem dla kogoś z zewnątrz sprawiającym wrażenie nieco nieuporządkowanego i od czytelnika wymagającym wielkiego skupienia ‒ jednak to ogromna przyjemność zanurzyć się w strumieniu takiej świadomości.