Potęga mózgu. Jak ewolucja życia społecznego kształtowała ludzki umysł

Autor: Robin Dunbar, John Gowlett, Clive Gamble

• Szczegółowe informacje
• Informacje dot. wydania

• Tłumaczenie: Radosław Kosarzycki
  Tytuł oryginału: Thinking Big: How the Evolution of Social Life Shaped the Human Mind
  Wydawnictwo: Copernicus Center Press
  Data wydania: 2017
  ISBN: 978-83-7886-340-3
  
• Wydanie: papierowe
  Oprawa: twarda
  Liczba stron: 350

W jaki sposób wyewoluował ludzki umysł? Jakie uwarunkowania doprowadziły do powstania języka, sztuki i kultury? Skąd wzięła się w naszych umysłach zdolność do rozumienia stanu umysłu innych ludzi? Potęga mózgu to opowieść o ewolucji zachodzącej od epoki kamienia aż po czasy współczesne.
O tym, jak wraz ze zmianą środowiska, wymagań żywnościowych czy klimatu ulegał zmianie rozmiar mózgu naszych przodków oraz wielkość grup społecznych, w których żyli. Autorzy, prowadząc nas przez ewolucję człowieka, nie skupiają się wyłącznie na skamielinach i kościach, ale rozszerzają zakres badań o zagadnienia społeczne. Interdyscyplinarne podejście do naszej historii pozwoliło im opracować teorię mózgu społecznego, która tłumaczy, w jaki sposób zmiany liczebności grup, w których żyli nasi przodkowie, napędzały rozwój mózgu i stopniowo uwalniały potencjał ludzkości.Copernicus Center Press, http://www.ccpress.pl

Książka Potęga mózgu jest kulminacją wielkiego projektu, sfinansowanego przez Akademię Brytyjską – „Od Lucy do języka: Archeologia mózgu społecznego”. Intencją fundatorów oraz naukowców biorących w nim udział było zbadanie teorii ewolucji ludzkiego mózgu. Teoria ta wykorzystuje dowody archeologiczne, aby wyjaśnić skąd ludzie pochodzą i dlaczego zachowują się tak, jak się zachowują.

Narracja rozpoczyna się od wprowadzenia pojęcia Liczby Dunbara (termin znany szerszej gronie czytelników m.in. dzięki wcześniejszym publikacjom wydawnictwa Copernicus Center Press); jest to liczba określająca ilość osób, z którymi jednostka jest w stanie nawiązać i utrzymywać interakcje społeczne. W przypadku ludzi współczesnych liczba ta wynosi 150. Oczywiście nie jest ona stała dla każdej indywidualności, ale w przypadku (niemal) każdego człowieka wahania są minimalne. Liczba Dunbara pozostaje stała mimo co raz większego zaawansowania technicznego ludzi (choćby mimo rozwoju mediów społecznościowych).

Przodkowie ludzi współczesnych (hominidy,  homo heidelbergensis, homo neanderthalensis i homo sapiens) żyli w skupiskach mniejszych niż dzisiejsi ludzie. Natomiast archeologia dostarcza dowodów na to, że warunki istnienia wymuszały na naszych poprzednikach nawiązywanie ściślejszej współpracy społecznej. Im ściślejsze więzy, tym większe były szanse na przetrwanie. Ilość oczywiście nie mogła postępować kosztem jakości. Tworzące się pierwotne społeczeństwa były pod wielką presją selekcyjną, ponieważ tylko te społeczności, których członkowie byli w stanie utrzymać złożone relacje, mogły się rozwijać. Co ciekawe, wpływ czynników środowiskowych na rozwój społeczeństw (np. zmiana klimatu) był relatywnie mniejszy.

Społeczeństwa, tak jak ludzie, ewoluowały. Jednym z ciekawszych zjawisk oraz zagadek naszej przeszłości jest tzw. „rewolucja kulturalna”, która miała miejsce około 40 000 lat temu. Wówczas muzyka, rzeźba i sztuka malarska zaczęły być widoczne w zapisie archeologicznym. Naukowcy są przekonani, że ta bardzo nagła eksplozja kultury jest wynikiem nie nagłego, skokowego rozwoju człowieka, ale powolnego, stałego, emocjonalnego i psychologicznego rozwoju, który nie pozostawił po sobie materialnego śladu, aż do czasu pojawienia się pisma, czy też wcześniejszych rysunków. Na początku życie społeczne rozwijało się poprzez wspólny śmiech, intonowanie muzyki oraz życie rodzinne, a to wszystko jest przecież ulotne i trudno dostrzegalne w materiale archeologicznym.

Mózg ludzki ewoluował, przechodząc pewne etapy, co znalazło swoje odzwierciedlenie w porządku intencjonalności. Uważa się, że aktualnie ludzki mózg jest w stanie odczytać i rozumieć 6 rzędów intencjonalności. Kolejno będą to:
1 stopień: obecny u małp i małp człekokształtnych oraz niektórych ssaków, takich jak słonie i delfiny – wyrażony przez samoświadomość, ocenianą przez rozpoznawanie własnego odbicia w lustrze.
2 stopień (Teoria umysłu): obecny u 5-letnich dzieci, homininów o małych objętościach mózgu (400-900 cm³) i prawdopodobnie u małp człekokształtnych – „wiem, że ty wiesz (o czymś)”,
3 stopień: obecny u wszystkich homininów o dużych mózgach (> 900 cm³) – „rozumiem Twoje przekonanie (o czymś), które nie jest moim przekonaniem”.
4 stopień: obecny u Homo heidelbergensis oraz Neandertalczyków – wspólne przekonania religijne współdzielone z kilkoma innymi osobami i przodkami.
5 stopień: obecny u współczesnych ludzi – wykorzystanie mitów i narracji o coraz większej złożoności, z udziałem rzeczywistych i wymyślonych światów i istniejących w nich postaci.
6 stopień: obecny u niewielu współczesnych ludzi – użycie bardzo złożonej symboliki.

Potęga mózgu jest więc pozycją ciekawą, szczególnie dla osób interesujących się historią rozwoju społeczeństwa (od pierwotnych do współczesnych) oraz ewolucji ludzkiego umysłu. Jak się okazuje, oba te zagadnienia są ze sobą ściśle powiązane i współzależne. Być może pewne wątki i zjawiska przedstawione w książce będą czytelnikom zainteresowanym tą tematyką już znane (szczególnie tym, którzy są zaznajomieni z dorobkiem naukowym Robina Dunbara), ale mimo wszystko warto po nią sięgnąć.