Wielojęzyczność. Krótkie wprowadzenie

Autor: John C. Maher

• Szczegółowe informacje
• Informacje dot. wydania

• Tłumacz: Weronika Szubko-Sitarek
  Wydawnictwo: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
  Data wydania: 2023
  ISBN: 978-83-8331-288-0
  e-ISBN: 978-83-8331-289-7
  
• Wydanie: papierowe, e-book
  Liczba stron: 184

KRÓTKIE WPROWADZENIE – książki, które zmieniają sposób myślenia! Autor przedstawia kwestię języka i wielojęzyczności w odniesieniu do coraz bardziej wielokulturowych społeczności. Omawia nie tylko rolę języków w podróżach, pracy czy migracji w globalnym świecie, lecz także w kształtowaniu tożsamości. Pokazuje ponadto, że wielojęzyczność może prowadzić do konfliktów społecznych i politycznych, nierównych stosunków władzy i dyskusji na temat języków narodowych lub urzędowych, a nawet do walk o prawa językowe społeczności lokalnych i tubylczych. Czytelnik znajdzie tu również przegląd losów wielu zagrożonych języków, które znikają ze świata, oraz rozważania dotyczące przyczyn rozwoju lub upadku języków.

Interdyscyplinarna seria KRÓTKIE WPROWADZENIE piórem uznanych ekspertów skupionych wokół Uniwersytetu Oksfordzkiego przybliża aktualną wiedzę na temat współczesnego świata i pomaga go zrozumieć. W atrakcyjny sposób prezentuje najważniejsze zagadnienia XXI w. – od kultury, religii, historii przez nauki przyrodnicze po technikę. To publikacje popularnonaukowe, które w formule przystępnej, dalekiej od akademickiego wykładu, prezentują wybrane kwestie.

Książki idealne zarówno jako wprowadzenie do nowych tematów, jak i uzupełnienie wiedzy o tym, co nas pasjonuje. Najnowsze fakty, analizy ekspertów, błyskotliwe interpretacje.

Opiekę merytoryczną nad polską edycją serii sprawują naukowcy z Uniwersytetu Łódzkiego: prof. Krystyna Kujawińska Courtney, prof. Ewa Gajewska, prof. Aneta Pawłowska, prof. Jerzy Gajdka, prof. Piotr Stalmaszczyk.

z opisu wydawcy

Wielojęzyczność nie jest zjawiskiem nowym, istnieje już od wielu wieków — kolonializm, migracje, rozwój światowego handlu, a ostatnio również rozwój technologii — wszystkie te czynniki przyczyniły się do wzrostu znaczenia wielu języków. Doprowadziło to do sytuacji, w której połowa populacji naszej planety jest dwujęzyczna. W Europie to aż 56%. Co piąty mieszkaniec Stanów Zjednoczonych lub Kanady posługuje się w domu językiem innym niż angielski, a 40% wszystkich ludzi na świecie zna angielski i jeszcze jeden język.

Wielojęzyczność spotyka się jednak z wieloma krzywdzącymi mitami. Główne obawy przypisuje się założeniu, że posługiwanie się wieloma językami może prowadzić do utraty tożsamości, ponieważ język jest jednym z czynników narodowo- i tożsamościowotwórczych. Dlatego też wielojęzyczność może  przyczyniać się do wykluczenia społecznego: jeżeli ktoś mówi wieloma językami, to nie da się go włączyć do „naszej” grupy społecznej „na wyłączność”. Autor zwraca jednak uwagę na fakt, że rozwój badań nad wielojęzycznością przyniósł w ostatnich latach znaczące zmiany w sposobie postrzegania tego zjawiska. Wielojęzyczność przestaje być problemem lub wyjątkową sytuacją, a zaczyna być postrzegana jako potencjał.

Autor swoją dywagację zaczyna od wyjaśnienia kluczowych dla tematu pojęć, co pozwala uporządkować myśli i posiąść z czytelnikiem jednakowe zrozumienie tematu. Multilingwizm (z łacińskiego multus + lingua – wiele + języków) jest „społeczną sytuacją, w której grupy lub społeczności oprócz języka narodowego lub standardowego komunikują się także z różną biegłością w innych językach”. Dla rozróżnienia podaje również definicję pojęcia wielojęzyczności społecznej (ang. societal multilingualism), która jest pojęciem szerszym, ponieważ odnosi się do sytuacji, w której członkowie pewnej grupy komunikują się ze sobą – mniej lub bardziej płynnie – w więcej niż jednym języku, występującym obok tego urzędowego/standardowego. Natomiast wielojęzyczność indywidualna (ang. individual multilingualism) dotyczy pojedynczych ludzi posługujących się co najmniej dwoma językami, mniej lub bardziej płynnie, przeplatając je lub używając ich w zupełnie różnych kontekstach.

Pierwsza sytuacja będzie na przykład dotyczyła społeczności państwa, które na skutek edukacji posługuje się ustalonym językiem urzędowym, ale z równą biegłością posługuje się też innym językiem, uznając oba za równie ważne. Do wyjaśnienia drugiej sytuacji użyję własnego przykładu — pracuję w Niemczech, w firmie z kolegami polskojęzycznymi rozmawiam po polsku, z niemieckojęzycznymi po niemiecku (czasami wspomagając się angielskim), z klientami firmy po polsku lub angielsku, a całość „oficjalnej” komunikacji odbywa się w języku angielskim. Trzecia definicja dotyczy sytuacji, kiedy dana osoba ma wielu różnojęzycznych znajomych i rozmawia z nimi, posługując się wieloma językami jednocześnie.

Autor wielojęzyczność traktuje wieloaspektowo. Wydawać by się mogło, że w tak niewielkiej objętościowo książeczce nie da się rozwinąć tematu na tyle, aby zająć się zagadnieniem wszechstronnie. W tym przypadku czytelnik ma jednak do czynienia z pracą, która przybliża wiele różnych zagadnień badanego aspektu. Autor nie może jednakże oczywiście zająć się każdym z nich na tyle głęboko, jak być może by chciał. Wszak to książka stanowiąca jedynie wprowadzenie do tematu. Gdybym miał jednak wskazać jakiś wspólny punkt, aspekt spinający w całość tematy, które zdecydował się on poruszyć, będzie to najpewniej obalanie negatywnych mitów na temat wielojęzyczności. Oczywiście poświęca on nieco miejsca definicji oraz później historii zagadnienia, jednak później narracja zmierza raczej w kierunku tego, aby przedstawić wyniki najnowszych badań mówiących o tym, jakie są jej skutki, zarówno dla społeczności jak i jednostek.

Z książki czytelnikowi przyjdzie się dowiedzieć nie tylko tego, czym jest wielojęzykowość, kiedy się rozpowszechniła i gdzie najczęściej funkcjonuje, ale również wiele innych jej aspektów. Na przykład: czym się różni w kontekście biznesu od tej, która występuje w kontekście naturalnych więzi społecznych oraz między społecznościami; w jakich okolicznościach istnieją największe szanse na jej zaistnienie, czy da się ją usankcjonować w prawie, a tym samym czy możliwe jest zaistnienie „państwa jednojęzycznego”. Niezwykle ciekawe były przywołane przez autora badania porównawcze na grupach dzieci jednojęzycznych z dwujęzycznymi, dopasowanymi pod względem płci, wieku i klasy społeczno-ekonomicznej. Ale nie tylko te, ponieważ podobne badania były przeprowadzone w centrum geriatrycznym w Toronto, w którym uczestniczyli pacjenci jednojęzyczni i dwujęzyczni z chorobą Alzheimera: badania wykazały, że istnieją zasadnicze różnice w jakości życia i pogłębianiu się demencji w jednej z tych grup. Raczej nie zdradzę żadnej tajemnicy, jeśli potwierdzę przypuszczenia, że oczywiście u osób wielojęzycznych — zarówno u dzieci jak i osób w zaawansowanym wieku — wyniki badań były pomyślniejsze.

W końcu to właśnie za pośrednictwem języka następuje przekaz etnokulturowy między pokoleniami, co umożliwia osobiste podtrzymywanie ciągłości kulturowej, i w końcu daje poczucie przynależności. Język jest również powiązany z instytucjami społecznymi, takimi jak rodzina, oraz z reprezentacją siebie w społeczności. Przy nauce obcego języka mamy dostęp do związanej z nim kultury, ale to może stawiać przed nami osobiste i społeczne wyzwania. Autor poświęca wiele miejsca również na analizę związków zachodzących między językami i kulturami. Opisuje je jako asymetryczne, których powiązanie jest zależne, ale niekonieczne. Zadaje przy tym ważne pytania: czy ucząc się języka, można stać się multikulturowym albo przeciwnie — bezkulturowym? Co się dzieje, gdy osoba ucząca się języka odczuwa akulturację – przekaz kulturowy, który towarzyszy językowi – jako zbyt ciężki, a pewne kulturowe elementy wydają się jej nieakceptowalne lub kłopotliwe?

Seria Krótkie wprowadzenie Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego powoli staje się jedną z moich ulubionych serii wydawniczych. Właściwie każda z książek z serii, którą przyszło mi recenzować, była niezwykle interesująca i — co najistotniejsze — doskonała merytorycznie. Wielojęzyczność natomiast jest mi o tyle bliska, że dotyczy mnie personalnie. Mimo tego jestem przekonany, że książkę można polecić każdemu.