O autonomii uniwersytetu

Autor: Krzysztof Pomian

• Szczegółowe informacje
• Informacje dot. wydania

• Wydawnictwo: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego/Oficyna Wydawnicza Epigram
  Data wydania: 2020
  ISBN 978-83-8142-993-1, 978-83-66355-78-3
  
• Wydanie: papierowe
  Oprawa: twarda z obwolutą
  Liczba stron: 117

Autonomia uniwersytetu zawsze wymagała obrony. Dziś wymaga jej chyba bardziej niż kiedykolwiek, gdyż jest podważana z wielu stron. Przez presję rynku z jego wymogiem rentowności i dostosowania się bez reszty do właściwych mu norm. Przez presję mediów, które usiłują narzucić swą hierarchię ważności problemów i osób. Przez polityków uprawnionych do uchwalania ustaw i decydowania o finansach, czyli o możliwych badaniach, i nierzadko skłonnych widzieć w nominacjach uniwersyteckich jeszcze jeden środek poszerzania swych wpływów i mnożenia klientów. Przez integryzmy wreszcie, które domagają się podporządkowania programów badawczych ustanawianym przez siebie kryteriom, a treści nauczania – wyznawanym przez siebie wierzeniom. Zwycięstwo którejkolwiek z tych sił oznaczałoby śmierć uniwersytetu w tej jego postaci, jaka ukształtowała się dwa wieki temu i nadal w swym zasadniczym zrębie zachowuje aktualność.

informacja wydawcy

W 2017 r. władze Uniwersytetu Łódzkiego podjęły decyzję o przyznaniu Krzysztofowi Pomianowi doktoratu honoris causa. Na pamiątkę tego wydarzenia wydano treść wykładu wygłoszonego wówczas przez uhonorowanego profesora, poszerzoną o laudację, dwie recenzje jego dorobku, opinię na temat zasadności przyznania honorowego doktoratu i wykaz publikacji Pomiana poświęconych szeroko rozumianej humanistyce (sprowadzanie poruszanej przez niego problematyki wyłącznie do kategorii filozofii czy historii stanowiłoby niewybaczalne uproszczenie). Wszystko to w eleganckiej formie, na którą tego typu inicjatywy wydawnicze w pełni zasługują.

Wykład Pomiana, jak przystało na uczonego międzynarodowej sławy nieuchylającego się od zabierania głosu na temat bolączek współczesnego świata, został poświęcony wciąż ponawianym próbom niszczenia autonomii uniwersytetów, będących nieodzownym gwarantem jakości i uczciwości badań naukowych. Wprawdzie nie łudzę się przesadnie, że głos profesorów – nawet takiego formatu jak Pomian – zostanie usłyszany przez polityków niepotrafiących oprzeć się pokusie kontrolowania wszystkiego i wszystkich, ale nie zmienia to faktu, że brak zdecydowanego stanowiska w tej sprawie byłby równoznaczny z dobrowolną kapitulacją. Na to zaś przedstawiciele świata nauki po prostu nie mogą sobie pozwolić, co autor wykładu podkreślił z całą mocą.

Wśród najważniejszych problemów, z którymi muszą mierzyć się współczesne uczelnie Pomian wyszczególnił: umasowienie szkolnictwa wyższego, rozwój technologiczny, zmianę stosunków między kulturą a gospodarką, urynkowienie nauki, globalizację i europeizację, jak również reakcje na te zjawiska w postaci rozwoju fundamentalizmów i integryzmów opartych na negowaniu idei oświeceniowych, często w duchu autorytaryzmu uzasadnianego koniecznością „obrony tradycji” (oczywiście definiowanej wyłącznie przez owych „obrońców”, obiektywizujących swoje wizje, aby móc je następnie narzucać społeczeństwu). Rzecz jasna rozwiązaniem nie jest uparte trzymanie się dziewiętnastowiecznych wzorców, gdyż nie da się udawać, że czas stoi w miejscu, lecz jeśli uniwersytety wciąż mają spełniać swoją funkcję, to podstawowe zasady, na których zostały ufundowane muszą pozostać niezmienne. W przeciwnym razie przestaną być miejscem twórczej refleksji gwarantującej postęp wiedzy, stając się kolejnym narzędziem indoktrynacji, przy okazji wykorzystywanym do czerpania doraźnego zysku. Uczelnie wyższe podporządkowane teraźniejszości stracą zdaniem Pomiana swoją podstawową funkcję: współkształtowania przyszłości, z czego w pełni muszą sobie zdawać sprawę naukowcy świadomi pełnionej roli społecznej i nie uchylający się od wzięcia na swoje barki odpowiedzialności za stan nauki.

Nie mniej ważne od zaprezentowania możliwie szerokiemu spectrum czytelników stanowiska wyrażonego przez Pomiana jest upowszechnianie pamięci o jego dorobku, który zdobył mu powszechne uznanie w wielu kręgach, nie tylko naukowych. Niekiedy zapominamy, a czasem wręcz nie zdajemy sobie sprawy z istnienia takich osób, które od lat budują zagranicą pozytywny wizerunek polskiej nauki, czyniąc dla promocji naszego kraju nieporównywalnie więcej niż politycy owładnięci przekonaniem o własnej nieomylności. Jest po prostu przykre, że władze zdają się nie pamiętać o niekwestionowanych dokonaniach Pomiana, który bywa znacznie bardziej doceniany np. we Francji niż w Polsce. Jeśli więc nie zaangażujemy się w honorowanie i promowanie dorobku takich uczonych, stopniowo będzie on ulegał zapomnieniu.

Uniwersytetowi Łódzkiemu należy się uznanie za pomysł wydania „O autonomii uniwersytetu”, który może stanowić wzór tego rodzaju publikacji. Forma okazała się bowiem stosowna do rangi wydarzenia i treści zamieszczonych tekstów. Cieszy to tym bardziej, że niezależność uczelni i ich zdolność do przeciwstawiania się zewnętrznym naciskom jest dziś równie ważna, co walka o zachowanie autonomii na poziomie instytucjonalnym.