Autor: Simon Sebag Montefiore
Tłumaczenie: Maciej Antosiewicz
-
Tytuł oryginału: Stalin. The Court of The Red Tsar
Wydawnictwo: Znak Horyzont
Data wydania: 2023
ISBN: 978-83-240-8916-1
-
Wydanie: papierowe
Oprawa: twarda
Format: 163 x 233 mm
Liczba stron: 800
Simon Sebag Montefiore, opierając się na niepublikowanych wcześniej źródłach i wywiadach ze świadkami, w mistrzowski sposób ujawnia sekretny świat Józefa Stalina – pełen strachu, okrucieństwa, paranoi i chciwości. Maluje przy tym intymny portret człowieka równie skomplikowanego i ludzkiego, co brutalnego i mrożącego krew w żyłach. od wydawcy
O Stalinie powstało już tysiące publikacji. Nie było jednak dotąd książki o relacjach generalissimusa z jego najbliższym otoczeniem, o jego współtowarzyszach, czyli czerwonej kamaryli, zgrai zbrodniarzy w garniturach, wspierających go w tworzeniu i umacnianiu najbardziej zbrodniczego systemu politycznego, jaki do tej pory istniał. I oto jest książka o czerwonym carze i jego dworakach, którzy razem z nim przez dziesiątki lat wymordowali miliony ludzi w Związku Sowieckim, a potem w Europie. Autorem książki jest Simon Sebag Montefiore, a jej tytuł Stalin. Dwór czerwonego cara trafnie oddaje to, o czym traktuje ta praca.
Dwór czerwonego cara to plejada podłych kreatur, małostkowych nieudaczników, zboczeńców i dewiantów, większych i mniejszych złodziei i zbrodniarzy. Wszystkie te określenia nie oddadzą jednak tego, za co wspomniani ludzie byli odpowiedzialni i jaki wpływ mieli na historię. Pozbawieni wyższych uczuć, cyniczni, wyrachowani, wyzuci z zasad, skupieni na karierze i osiągnięciu jak największej władzy, bez skrupułów i wyrzutów sumienia posyłali na śmierć nie tylko miliony ludzi żyjących obok nich, ale również swoich znajomych i najbliższych, członków rodzin. Wydaje się, że nie byli zdolni do odczuwania czegokolwiek poza rządzą władzy i dominacji nad innymi ludźmi. Stworzyli antyutopię, fantasmagorię z najgorszych snów, i w tym nierzeczywistym świecie się rozgościli. O takich ludziach w swojej książce opowiada Montefiore.
Największą zaletą pracy jest oparcie jej na nieznanych dotąd i niepublikowanych wcześniej źródłach historycznych. Montefiore dotarł do potomków ludzi, o których pisze, a w niektórych przypadkach do żyjących jeszcze świadków opisywanych zdarzeń. Uzyskał dostęp do pamiętników, wspomnień i fotografii, należących do spadkobierców i potomków rodzin, będących „bohaterami” tej książki. Autor miał możliwość rozmowy z wieloma osobami posiadającymi wiedzę na temat Stalina i jego najbliższego otoczenia. Relacje i dokumenty konfrontował ze sobą, poddawał krytyce i na ich podstawie namalował obraz czerwonego cara i jego dworu pełnego odpychających postaci, które wraz z generalissimusem rządziły przez dziesiątki lat milionami ludzi w wielu krajach.
Książka prezentuje czytelnikom obraz Stalina i jego najbliższych współpracowników, ich rodzin i kręgów towarzyskich, wśród których się obracali. Bohaterami jest kilkadziesiąt postaci, a wśród nich pierwszoplanową rolę odgrywa oczywiście Józef Stalin i Politbiuro, którego skład zmieniał się na przestrzeni lat. Śledzimy losy wspomnianych jednostek od momentu przejęcia władzy przez Stalina, przez jego śmierć, aż do lat późniejszych. Obok nich przez karty książki przewija się cała plejada postaci drugoplanowych, nie mniej ważnych i interesujących. To rodziny głównych bohaterów i ich współpracownicy, ale również inne wielkie postaci z historii, które stawały się głównymi aktorami tej krwawej historii razem.
Co znamienne, Montefiore nie skupia się na Stalinie, ale właśnie na jego otoczeniu i towarzyszach. Analizuje życie i działalność członków Politbiura, wskazuje na zależności i układy między nimi, relacje ze Stalinem i innymi dworakami czerwonego cara. Opisuje ich życie prywatne, relacje pozazawodowe, środowiska, w których się obracali, a wszystko to okraszone ciekawostkami i unikalnymi faktami z ich życia. To historia straszna i pełna zbrodni, ale czyta się ją jak dobry kryminał, czy powieść sensacyjną o mafii. Niewątpliwie jest to zasługa autora. Nie należy jednak zapominać, że opisywana historia wydarzyła się naprawdę i że czytamy o zbrodniarzach odpowiedzialnych za śmierć milionów ludzi.
Postaci w książce Montefiore to mordercy, a jednocześnie ludzie groteskowi w swoich zachowaniach i działaniach. Nie sposób odeprzeć wrażenia, że czytamy o prowincjonalnych gangsterach. Z tą różnicą, że nierzadko posiadali ogromną władzę i możliwości, a wielu z nich również talent i inteligencję, niestety spożytkowane w niewłaściwy sposób. Kto wie, może gdyby żyli w innym czasie i miejscu wykorzystaliby swoje atuty w zupełnie innym celu?
Narracja prowadzona przez autora wzbudza w czytelniku wiele emocji. Dzięki nagromadzeniu anegdot, dygresji i „pikantnych szczegółów” z życia dworaków czerwonego cara autorowi udaje się nie popaść w nudę i naukową sztampowość.
Dzięki takiemu ujęciu historii możemy poznać mechanizmy kierujące ludźmi, które miały wpływ na ich decyzje i działania. Montefiore przedstawia nie tylko fakty historyczne, ale przede wszystkim drogi i ścieżki do nich prowadzące, odpowiadając na pytania: dlaczego, jak, kto i kiedy zrobił to, czy tamto, jakie to miało skutki, z czym się wiązało itp. A o to przecież chodzi w pracy historyka: zarysować proces historyczny, mechanizmy rządzące ludźmi i wydarzeniami, pokazać przyczyny i skutki, zajrzeć za kulisy historii. Wszystko to odnajdziemy w pracy Montefiore.
Nie ulega wątpliwości, że to świetnie napisana książka, co w przypadku niniejszego autora nie powinno już wzbudzać zdziwienia. Widać włożony w nią ogrom pracy: setki źródeł i opracowań, rozmów z ludźmi i lata pracy nad tekstem. To 800 stron ważnej historii, która jest efektem ciężkiej, rzetelnej pracy historyka. Słowa uznania dla autora za tę wyjątkową publikację.
