Autor: Leo Steinberg
- Tłumaczenie: Mateusz Salwa
Tytuł oryginału: The Sexuality of Christ in Renaissance Artand in Modern Oblivion
Seria/cykl wydawniczy: –
Wydawnictwo: Universitas
Data wydania: 2013
ISBN 9788324222490
- Wydanie: papierowe
Oprawa: miękka
Liczba stron: 476
Zazwyczaj uważa się, że takie pojęcia jak „Chrystus” i „seksualność” nie dają się ze sobą pogodzić. I słusznie. Dzieli je bowiem grzech: nieobecny w pierwszym z tych pojęć, lecz zakładany w drugim. Z tej racji twierdzenie, jakoby łączyły się one w malarstwie renesansowym, wywołuje gwałtowne niedowierzanie. Ponadto, gdy ktoś słyszy, że dowód tej tezy tkwi w samych obrazach, wówczas uważa, iż w takim razie dzieła te muszą być wyjątkowe.
Początkowy opór przed uznaniem twierdzenia o zbieżności tych dwóch terminów znika – jak się o tym przekonałem w prywatnych rozmowach, jakie odbyłem ze sceptykami – dopiero pod wpływem wrażenia, jakie wywiera liczba tego rodzaju obrazów. Oto powód, dla którego w głównym eseju zamieszczono 124 reprodukcje dzieł i tyle samo znajduje się w dalszych częściach książki, a jeszcze więcej obrazów doczekało się wzmianek w samym tekście. To, w jaki sposób czytelnik odbierze tę nadmierną liczbę ilustracji, w mniejszym stopniu jednak zależy od niego samego, a bardziej od kolejnych etapów perswazji przedstawionej w tekście: w fazie sceptycznej czytelnicy będą bowiem myśleć, że pół setki przykładów wciąż nie wystarcza, zaś w chwili, gdy przekonają się do głoszonej w nim tezy, uznają, iż już sześć takich obrazów to za dużo. Jednakże nadmiar świadectw jest w tym wypadku niezwykle istotny. Pozwala bowiem ustalić, że chodzi tu o temat związany nie z jakimiś indywidualnymi upodobaniami, lecz z ważnym zjawiskiem w historii chrześcijaństwa. Archiwum renesansowych wizerunków, w których nacisk na genitalia jest wyraźny i kluczowy, obecnie liczy sobie ponad tysiąc przykładów i ciągle się rozrasta, ponieważ materiału jest pod dostatkiem.Wydawnictwo UNIVERSITAS, http://www.universitas.com.pl
Kiedy oglądamy w muzeach czy kościołach renesansowe obrazy przedstawiającego małego Jezusa, to najczęściej kompletnie nie zwracamy uwagi na pewien szczególny fakt. Otóż dosyć często artyści przedstawiali obnażone dziecko Jezus, którego genitalia były prezentowane lub dotykane (przez matkę, babkę, czy jego samego). Bardzo długo historycy sztuki nie próbowali analizować tego motywu, lekceważyli go, widząc w nim albo ukazywanie małego Jezus jak zwykłego dziecka, lub postrzegając takie obrazy jako efekt naśladowania sztuki antycznej albo frywolnego stosunku do religii. O ile często później przemalowywano takie obrazy, ukrywając genitalia Jezusa, to nie wolno zapominać, że większość nich umieszczano w kościołach, a więc ich ortodoksja nie była podważana w chwili powstania. Jest to o tyle szokujące, ze dziś wiele z tych przedstawień zaklasyfikowano by jako co najmniej dwuznaczne i podejrzane, lub wręcz kojarzono by z pornografią dziecięcą. Motyw ten pojawił się w XIV wieku, kiedy malarstwo europejskie wyzwoliło się z okowów bizantyjskich schematów i był obecny do XVI wieku, kiedy pod wpływem kontrreformacji zanikł.
Dopiero w 1983 roku na problem podkreślania, czy pokazywania genitaliów Chrystusa w sztuce renesansowej zwrócił uwagę amerykański krytyk i historyk sztuki L. Steinberg (jego biografia jest równie niezwykła jak jego poglądy). Zwrócił on uwagę, że sposób ukazywania Jezusa nie jest czymś banalnym, inne dzieci w XIV-XVI wieku nie malowano w ten sposób. Przedstawień nagiego małego Jezusa w sztuce renesansowej było sporo. W swojej książce prezentuje on kilkadziesiąt takich obrazów pochodzących zarówno z Italii jak na północ od Alp. Szukając teologicznego wytłumaczenia tego motywu zwrócił on uwagę na podkreślanie cielesności i ludzkiej natury Jezusa przed zwracanie uwagi na obrzezanie Jezusa w dziełach teologów od późnego średniowiecza po renesans. Przy czym Steinberg zdawał sobie sprawę, że od renesansowych malarzy, którzy byli rzemieślnikami, a nie ludźmi kultury nie należy wymagać zbytniego oczytania (co jest często spotykanym błędem wśród historyków sztuki). Dlatego zwracał on uwagę, że ów temat był obecny także w ówczesnej popularnej literaturze: w kazaniach, w Rozmyślaniach o życiu Chrystusa Pseudo-Bonawentury, w Złotej legendzie Jakuba de Voraigne`a, czyli był dostępny dla niezbyt wykształconych renesansowych malarzy.
Oryginalna praca Steinberga została opublikowana w 1983 roku. Do tematu autor wrócił w 1996 roku. To właśnie to wydanie przetłumaczono dla polskiego czytelnika. Składa się ona z trzech części. Pierwszą z nich jest oryginalny esej dotyczący podkreślania seksualności Jezusa w sztuce renesansowej. W drugiej zatytułowanej ekskursy autor w 39 krótkich esejach omawia poboczne tematy dla książki. Wśród nich można wymienić ukazanie nagości Jezusa podczas ukrzyżowania w malarstwie renesansowym, dziewictwo Jezusa, strój Chrystusa podczas chrztu, przezroczystość opaski biodrowej Jezusa. Omówione w nich są też poszczególne dzieła sztuki, takie jak drzeworyt Baldrunga Griena, na którym św. Anna dotyka genitaliów dzieciątka Jezus, czy Zmartwychwstały Chrystus Michała Anioła. Wreszcie ostatnia część to dyskusja z oponentami tezy Steinberga. Praca jest bogato ilustrowana. Można w niej odnaleźć 124 reprodukcji dzieł sztuki. To wielki plus tej edycji, to znacznie ułatwia śledzenia myśli autora. Praca jest kontrowersyjna, co pokazuje fala jej krytyki, z którą zresztą jej autor polemizuje. Nie wszystkie poglądy Steinberga są przekonujące. Na pewno nie można odmówić mu faktu zwrócenia uwagi na zapomniany element malarstwa renesansowego. To przypomina, że wyobrażenia religijne nie są czymś stałym, ale zmieniają się wraz z upływem czasu. Dotyczy to w równym stopniu poglądów teologicznych, stosunku do codzienności, jak sztuki i ukazywania sfery sacrum. Tradycja religijna jest cały czas na nowo definiowana, zmienia się.
