Autor: Andrzej Nowak
-
Wydawnictwo: Wydawnictwo Literackie
Seria wydawnicza:
Data wydania: 2016
ISBN:978-83-08-06110-7
-
Wydanie: papierowe, cyfrowe
Oprawa: miękka
Liczba stron: 688
Co uczynić z tą Rosją i Rosjanami? Jak Polak powinien postrzegać imperium zamieszkałe, jak chcą jedni, przez naszych braci, a zdaniem innych – przez najgorszych wrogów? Nowa książka jednego z najwybitniejszych rodzimych znawców historii relacji polsko-rosyjskich jest opowieścią o ewolucji polskich poglądów na Rosję od roku 1831 do roku 1849, a więc od upadku Powstania Listopadowego do klęski Wiosny Ludów, która oznaczała schyłek Wielkiej Emigracji. W tym okresie wykuto fundamenty podziałów między konserwatystami i demokratami, wtedy rodziły się także zalążki socjalizmu. Andrzej Nowak stworzył nie tylko dzieło pouczające dla współczesnych Polaków, ale także przywrócił prawdziwe oblicze polskich rozważań politycznych dotyczących wschodniego sąsiada, prawdziwe poglądy prawicy i lewicy, skrzętnie przekłamywane przez komunistyczną propagandę.Tych, którym sprawa stosunku do Rosji wydaje się prosta, książka może zaskoczyć mnogością postaw i koncepcji u naszych rodaków. Od elementarnych rozbieżności w postrzeganiu przeciwnika, caratu lub całego narodu, po kwestie metod walki i trudnych do usunięcia sprzeczności w polskim bastionie myśli niepodległościowej i rewolucyjnej. Czerpiąc z różnych źródeł, a nade wszystko z publicystyki epoki, autor przywrócił do życia spory o Rosję toczone przez najsławniejszych Polaków: Czartoryskiego, Mickiewicza, Lelewela, Mochnackiego, Kamieńskiego i innych. To wolna od stronniczości wybitna praca historyczna, która powinna znaleźć się na półce każdego zainteresowanego dziejami współżycia i rywalizacji polsko-rosyjskiej. z opisu wydawcy
Według znanej anegdoty „W konkursie literackim na temat słonia Anglik przedstawił pracę: „Moje doświadczenia w polowaniu na słonie w Afryce Południowej”, Francuz napisał esej na temat: „Seksualne i erotyczne życie słoni”. Tytuł opowiadania Polaka brzmiał – „Słoń a Polska Niezależność Narodowa”. Ta anegdota przypominała mi się podczas lektury książki Andrzeja Nowaka „Kto powiedział, że Moskale są to bracia nas, Lechitów… Szkice z historii wyobraźni politycznej Polaków”
Książka A. Nowaka ma imponujące rozmiary. Obejmuje ona prawie 700 stron. Składa się z dwóch części. Pierwsza dotyczy udziału Rosji w myśli politycznej Wielkiej Emigracji. Podzielona jest ona na cztery rozdziały. Pierwszy z nich poświęcony jest stosunkowi polskich elit w czasie Królestwa Polskiego w latach 1815 a 1830, oraz Powstania Listopadowego do Rosji. W drugim autor omawia postawy polityczne i plany dotyczące Rosji działaczy lewicowo liberalnych (np. Lelewel, Mochnacki) w pierwszym etapie Wielkiej Emigracji czyli w latach 1831-1834. Trzeci dotyczy koncepcji rodzących się w tym obozie w następnym dziesięcioleciu, a czwarty zaś poświęcony jest Adamowi Mickiewiczowi, oraz stosunkowi polskich demokratycznych emigrantów do Rosji, w czasie nadziei związanych z Wiosną ludów, oraz po upadku rewolucji. Ta część pracy w dużym stopniu opiera się na doktoracie Andrzeja Nowaka Między carem a rewolucją. Studium politycznej wyobraźni i postaw Wielkiej Emigracji wobec Rosji 1831-1849. Natomiast druga część to dwa studia dotyczące myśli politycznej dotyczącej Rosji Czartoryskiego, oraz Henryka Michała Kamieńskiego.
Książka A. Nowaka jest bardzo poprawna. Autor streszcza poglądy Polaków w XIX wieku dotyczące relacji z Rosją. Jego praca jest dobrym kompendium, które pokazuje stosunek polskich pisarzy do naszego wschodniego sąsiada. Praca nie zawiera błędów, ale jednak trochę rozczarowuje. Poprawnie analizuje ona temat i problem badawczy, który postawił sobie za cel jej autor. Tyle, że ten temat aż się prosi, aby zastosować wobec niego metodę porównawczą, wyjść poza utarte interpretacje. Autorowi nie nasuwa się refleksja, że Królestwo Polskie było nieudanym eksperymentem dla obu stron. Nie tylko Polacy rozczarowali się polityką carską, ale też strona rosyjska uznała ten projekt za kompletnie nieudany. Wina leżała tu po obu stronach. Niestety A. Nowak nie wpadł na pomysł, aby porównać sytuację Polski z Wielkim Księstwem Finlandii. Finlandia została włączona do państwa rosyjskiego w 1809 roku za panowania Aleksandra I, na kilka lat przed utworzeniem Królestwa Polskiego. Finowie podobnie jak Polacy otrzymali dużą autonomię. Nie była to łatwa współpraca, ale w jej rezultacie Finowie utrzymali swoją autonomię. Znacznie ciekawsze niż powtarzanie żalu Polaków do carskiej Rosji byłoby porównanie obu przypadków, z których jeden zakończył się porażką, ale drugi odniósł przecież sukces. Dzięki temu można było uzyskać pracę, która byłaby nowatorska i wychodziła poza schematy. Autora jednak taka perspektywa nie zainteresowała… Zdecydował się na bezpieczniejszą, a zarazem bardziej polską perspektywę. Przez to praca jest oczywiście poprawna, ale mało odkrywcza. Niewątpliwie będzie to książka przydatna dla każdego kto szuka informacji o okresie Wielkiej Emigracji i jej stosunku do Rosji.
