Autor: Peter Longerich
-
Tytuł oryginału: Wannseekonferenz: Der Weg zur Endloesung
Tłumaczenie: Bartosz Nowacki
Wydawnictwo: Prószyński i S-ka
Data wydania: 2018
ISBN: 978-83-8123-134-3
- Wydanie: papierowe
Oprawa: miękka
Liczba stron: 232
20 stycznia 1942 roku na zaproszenie Reinharda Heydricha, szefa Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy, piętnastu mężczyzn – byli to wysokiej rangi przedstawiciele nazistowskiej służby państwowej, NSDAP i SS – spotkało się w luksusowej willi na zachodnich obrzeżach Berlina, przy Grosser Wannsee. Piękno architektury i krajobrazu dramatycznie kontrastowało z celem ich spotkania. W przejętej przez SS i służącej jako dom gościnny willi zebrano się, by obradować nad „ostatecznym rozwiązaniem kwestii żydowskiej”. Jak dokumentuje zachowany protokół, precyzyjnie ustalono, kto będzie podlegać eksterminacji oraz w jaki sposób należy tego dokonać. Piętnastu mężczyzn, spośród których dziesięciu ukończyło studia wyższe, a ośmiu miało tytuł doktorski, dyskutowało w idyllicznym otoczeniu nad projektem w zaangażowany, rzeczowy i fachowy sposób. Nikt nie zakwestionował jego założeń, zakładających wymordowanie jedenastu milionów ludzi.z opisu wydawcy
Próbując odpowiedzieć sobie na pytanie, jak mogło dojść do Holokaustu, należy koniecznie sięgnąć po książkę Petera Longericha „Konferencja w Wansee. Droga do ostatecznego rozwiązania”. Jej lektura przybliży nas do zrozumienia jednej z największych zbrodni w dziejach ludzkości.
Autor omawia w swojej książce postępowanie nazistów wobec Żydów, jeszcze przed zwołaniem konferencji w Wansee w styczniu 1942 roku. Przedstawia plany, koncepcje i działania nazistów wobec Żydów w samej Rzeszy i na podbitych, okupowanych terenach. W głównej części publikacji opisuje konferencję i jej przebieg. Czyni to w oparciu o zachowany protokół z tego spotkania. Longerich opisuje przedstawicieli poszczególnych instytucji Rzeszy, którzy brali udział w konferencji. Wskazuje na to, iż wszyscy oni byli już zaangażowani w Zagładę i mieli na jej temat szeroką wiedzę. Byli już współorganizatorami i współwinnymi tego okrucieństwa. To nie omawiana w książce konferencja uczyniła z nich zbrodniarzy. Tę tezę autor udowadnia w swojej pracy w sposób nie podlegający dyskusji.
Przedstawiając głównych „aktorów” konferencji w Wansee, Longerich wskazuje również na cele poszczególnych osób i reprezentowanych przez nich instytucji, wskazuje na sympatie i antypatie między tymi ludźmi, zarysowuje układ sił, konstelacje sojuszy, jakie wytworzyły się pomiędzy nimi. Zwraca uwagę na to, iż konferencja była elementem rywalizacji między Heydrichem, a Himmlerem, walki o strefy wpływów i przywództwo. Wszystko to miało istotne znaczenie dla przebiegu konferencji, a potem samej Zagłady. Szczegółowej analizie, zdanie po zdaniu, poddany jest w publikacji wspominany powyżej protokół ze spotkania w Wansee.
Longerich poświęca dużo uwagi także temu, co działo się po konferencji w Wansee. Omawia praktyczne przeprowadzenie, wprowadzenie w życie „ostatecznego rozwiązania”. Zwraca uwagę na fakt, że rzeczywistość już w maju i czerwcu 1942 roku wyprzedziła ustalenia poczynione na konferencji w styczniu. Plan Heydricha został przez Himmlera rozwinięty i wprowadzony w życie zanim jeszcze centralne urzędy Rzeszy zapoznały się z nim i wyraziły na jego temat swoją opinię. Heydrich planował, a Himmler pracował i działał. Pierwszy z nich był teoretykiem, drugi praktykiem. Konferencja w Wansee potwierdziła zatem to, co już się działo i co miało stać się później. Nie była przełomem, punktem zwrotnym w procesie Zagłady. Była natomiast jej elementem, etapem, a przede wszystkim potwierdzeniem zamiaru wymordowania Żydów, dowodem na formalne zatwierdzenie „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”.
W książce znajdują się fotokopie każdej karty 15-stronicowego protokołu konferencji w Wansee oraz polskie tłumaczenie każdej strony. To ogromna wartość tej publikacji. Opracowanie Longericha prezentowane czytelnikom zawiera zarazem źródło historyczne w oryginalnym języku i polskim tłumaczeniu. To także jedna z zalet tej książki. Kolejną jest język używany przez autora – jasny, klarowny, zrozumiały dla każdego czytelnika. Nie trzeba być znawcą problematyki Holokaustu, aby zrozumieć o czym pisze Longerich.
To bardzo dobrze napisana książka, autorstwa wybitnego historyka, jednego z najlepszych znawców historii drugiej wojny światowej i nazizmu. Lektura niewątpliwie wstrząsająca w swojej wymowie. Wstrząsająca ze względu na szczegółowość faktów i ogrom archiwaliów i dowodów, a także ich prawdziwość i niepodważalność.
