Autor: Blendi Fevziu
-
Wydawnictwo: Prószyński
Data wydania: 2022
ISBN: 9788382951592
-
Wydanie: papierowe
Oprawa: twarda
Liczba stron: 376
Stalinizm – szczególnie ponury okres komunizmu – zakończył się w większości krajów Europy Wschodniej trzy lata po śmierci Józefa Stalina, wraz z reformami Chruszczowa po XX zjeździe KPZR. W jednym kraju – Albanii – przetrwał jednak aż do 1990 roku. Reżim, którym kierował albański dyktator Enver Hoxha, trwał jeszcze po jego śmierci w 1985 roku. Był to tak potworny terror, że w Albanii, odizolowanej od reszty świata jak dzisiejsza Korea Północna, nie pojawił się żaden słyszalny głos sprzeciwu. Hoxa był bogiem, wykreowanym przez propagandę „ojcem Enverem”, a faktycznie zbrodniarzem odpowiedzialnym za niezliczone okrucieństwa. Kim naprawdę był Enver Hoxha? W ciągu kilku dziesięcioleci, jakie upłynęły od upadku dyktatury, nikt nie próbował odpowiedzieć na to pytanie. Nie opublikowano ani jednej poważnej książki o Enverze Hoxhy. Aż do teraz. Książka Blendiego Fevziu to nie tylko biografia albańskiego dyktatora, ale dziennikarstwo śledcze w najlepszym wydaniu. Można śmiało powiedzieć, że żadna książka w historii albańskiego piśmiennictwa nie odniosła takiego sukcesu. Była wychwalana, ale też publicznie palona przez wymierające pokolenie wyznawców komunizmu i Envera Hoxhy. z opisu wydawcy.
Enver Hodża (Enver Hoxha) był jednym z najbezwzględniejszych dyktatorów rządzących w XX wieku. O ile liczba ofiar jego dyktatury (5,5 tys.) może nie budzić przerażenia w porównaniu z wyczynami innych dyktatorów, to jednak sposób jego dojścia do władzy i utrzymania jej już tak. Wśród 15 założycieli Komunistycznej Partii Albanii trzech zginęło podczas wojny (Qemal Stafa i Vasil Shanto, oraz Anastas Lulo rozstrzelany na rozkaz Hoxhy), kolejny został stracony z rozkazu Hoxha (Koçi Xoxe), kolejnych 4 (Koço Tashko, Sotir Vullkani, Kristo Themelko i Tuk Jakova) zostali wydaleni z partii, zwolnieni ze stanowisk rządowych lub internowani jako wrogowie partii, którą sami założyli, albo umarli w więzieniu.
Jedynie Hoxha nie został potępiony przez partię. Skazywał on na śmierć swoich kolegów ze szkoły, krewnych, a dawną sympatię kazał uwięzić. Członkini Biura Politycznego Liri Gegi została stracona, kiedy była w zaawansowanej ciąży. Jeszcze w 1981 roku zaręczyny syna człowieka numer 2 w hierarchii władzy w Albanii, premiera Mehmeta Shehu doprowadziły do jego potępienia, a w konsekwencji do samobójstwa premiera (lub do jego zamordowania). Ta brutalność i bezwzględność pozwoliła Hoxhie przejść przez wszystkie burze, w które obfitowała historia Albanii w XX wieku. Najpierw związał się on z Tito i dzięki jego poparciu rozprawił się z Frontem Narodowym. Po przejęciu władzy przeprowadził krwawą czystkę. Kiedy jednak w 1948 roku doszło do konfliktu pomiędzy Stalinem a Tito, to Hoxha poparł ZSRR i doprowadził do czystki wśród sympatyków współpracy z Jugosławią (stracono m.in. Koçi Xoxe). Po śmierci Stalina Hoxha utrzymał się przy władzy, zniszczył konspirację wspieraną przez Chruszczowa, po czym ostatecznie zerwał stosunki dyplomatyczne z ZSRR w 1961 roku i faktycznie znalazł się poza Układem warszawskim i RWPG. Potem Hoxhia związał Albanię z Chinami. Po śmierci Mao Hoxha zerwał jednak także relacje z chińskimi komunistami. Sam Hoxha stał na czele partii komunistycznej od 1943 roku do swojej śmierci w 1985 roku, przez ponad 40 lat. Jak widać, postać albańskiego dyktatora była bardzo barwna, choć u nas jest on mniej znany. Prac dotyczących historii Albanii w XX wieku nie ma zbyt wiele. Nowa ukazana biografia Hoxha częściowo wypełnia tę lukę.
Jej autorem jest Blendi Fevziu Albańczyk, który urodził się w 1969 w Tiranie w Albanii. Fevziu ukończył literaturę i język albański na Uniwersytecie w Tiranie w 1991 roku. W grudniu 1990 i lutym 1991 był aktywnym uczestnikiem ruchu studenckiego, który przyniósł zmianę ustroju w Albanii. Później przez kilka lat związany był z telewizją, w której był gospodarzem programu telewizyjnego. Jest on autorem kilku książek, wśród których można wymienić obok biografii Envera Hoxha prace poświęcone albańskiej prasie od 1848 do 2005 roku, czy biografię króla Albanii Ahmeta Zogu.
Biografa napisana przez Fevziu koncentruje się na działalności politycznej Hoxha. Poznajemy pochodzenie społeczne dyktatora, jego wykształcenie, drogę do władzy, rozprawę z przeciwnikami politycznymi, zerwanie z Jugosławią, potem ZSRR, czy Chinami. Autor przedstawia również plotki dotyczące domniemanej homoseksualności późniejszego faktycznego władcy Albanii, opowiada o jego małżeństwie, prezentuje sylwetkę długoletniej żony Nexhmije Hoxha (zmarła ona dopiero w 2020 roku w wieku 99 lat), politykę względem literatów, czy religii (paradoksalnie katolicyzmu), znajdziemy również informacje o jego zdrowiu i strategii narzucania własnej wersji historii. Brakowało mi w tej książce poświęcenia więcej miejsca stosunkowi dyktatora do islamu, wpływowi pochodzenia religijnego na układy polityczne, w końcu zwolennicy współpracy z Tito wywodzili się z prawosławnego południa kraju (na czele z Koçi Xoxe). Książka oparta jest na wydanych wspomnieniach, dziennikach, jedynie w niewielkim stopniu na dokumentach.
Podsumowując warto sięgnąć do tej monografii, ukazuje ona mało znaną u nas historię Albanii i jej dyktatora, który przez ponad 40 lat stał na czele tego kraju.
