Globalny kryzys. Wojna, zmiany klimatyczne i katastrofa XVII wieku

Autor: Geoffrey Parker 

• Szczegółowe informacje
• Informacje dot. wydania

• Wydawnictwo: Napoleon V
  Data wydania: 2019
  ISBN: 978-83-8178-096-4
  
• Wydanie: papierowe
  Oprawa: twarda
  Liczba stron: 744

Praca jednego z czołowych historyków prezentuje wstrząsającą zależność pomiędzy rozruchami, jakie wstrząsnęły całym światem w połowie XVII w., a zmianami pogodowymi, jakie miały miejsce w tym samym czasie. Nieuchronnie nasuwa się pytanie: czy jesteśmy przygotowani do poradzenia sobie z efektami zmian klimatycznych w naszych czasach?

„Oparta na imponujących badaniach, napisana żywym językiem i intelektualnie zachwycająca książka (…). Jest nie tylko wstrząsająca i przekonująca, lecz stanowi pomnik naukowego oddania (…). Mam nadzieję, że jej lektura będzie wzbudzać debaty przez następne dziesięciolecia”. Dominic Sandbrook, The Sunday Times

„Przełomowa książka w dziedzinie historii środowiskowej i historii globalnej (…). W przekonujący sposób ukazuje, że był to tak naprawdę jeden kryzys, a obraz ludzi z nim się zmagających i analiza jego dynamiki są fascynujące; hipotezy na temat tego, jak sposoby radzenie sobie z tym kryzysem pozwoliły przygotować się na przyszłość, wspaniale prowokują do myślenia. Naukowcy z różnych dziedzin, krajów i reprezentujący odmienne prądy metodologiczne przez długie lata będą nad nią debatować i czerpać z niej wiedzę”. Kenneth W. Pomeranz, Historically Speaking. z opisu wydawcy

Dziś wszyscy żyją zmianami klimatu. Wiele osób jest przerażona zmianą jaką wprowadza ocieplenie klimatu. Zapoczątkowany przez Gretę Thunberg szkolny strajk klimatyczny jest fenomenem, a jego twórczyni urosła do roli ikony naszych czasów. Oczywiście bardzo długo nie zdawano sobie sprawy jak mocno na kondycję człowieka wpływał klimat i przyroda. Nawet dziś, kiedy dla coraz większej liczby ludzi zmiany klimatu przestają budzić wątpliwości, to wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że stosunkowo niedawni panował inny klimat. Nie tylko lata były mniej upalne, a śnieg pojawiał się na początku grudnia a nie w styczniu, ale lata były bardziej deszczowe, zima trwała dłużej, a okres wegetacji był krótszy. Wiele osób wyobraża sobie, że zanim klimat zaczął zmieniać się pod wpływem człowieka, to nasza planeta była istnym rajem. Nie była. Długo historycy ignorowali kwestie klimatyczne w interpretacji przeszłości.  To się zmieniło niedawno. Jedną z takich prac, które próbuje odpowiedzieć na pytanie jak klimat wpływał na historię ludzkości jest imponująca synteza G. Parkera. Ten zasłużony badacz stworzył monumentalną syntezę historii XVII wieku. Prześledził przebieg wydarzeń i to co wiadomo o klimacie w tym czasie nie tylko w Europie Zachodniej, ale też w Rosji, Skandynawii, Turcji, Iranie, Indiach, Japonii, Chinach, czy Polsce. Dzięki temu możemy prześledzić jak człowiek dostosowywał się do rzeczywistości. A byłoto niezmiernie potrzebne, bo klimat w XVII wieku był chłodniejszy niż dziś. Warunki dla ludzkości było dużo gorsze niż w naszych czasach. Świat nie doświadczał upałów, ale zdarzały się lata bez lata. Wielkim zagrożeniem było nie tylko zimno, ale też nadmierne opady deszczu. Konsekwencją krótszych okresów wegetacji były mniejsze zbiory, a tych głód, za którym podążały epidemie, niedożywieni ludzie łatwiej padali ofiarami chorób. W efekcie w wielu krajach liczba ludności zmniejszała się. Nawet po wzroście rekrutów było widać ciężkie warunki w jakich ludzie dorastali. Nie da się zrozumieć jaką była hekatombę przyniosła wojna trzydziestoletnia, czy potop bez uwzględnienia tego, jaki panował klimat w tym czasie.

Recenzowana praca składa się z trzech części. Pierwszą z nich to są rozdziały 2-4, które opowiadają to,  co wiemy o klimacie podczas małej epoki lodowcowej, jak wpływał on na gospodarkę, a w konsekwencji jakie przynosił efekty demograficzne. W drugiej części, która składa się z części drugiej i trzeciej książki autor prześledził jak ludzkość reagowała na kryzys w poszczególnych częściach świata: w Rosji i Rzeczpospolitej, Chinach, Turcji, Niemczech, Hiszpanii, Francji, Anglii, Szkocji i Irlandii, Indiach, Italii czy Japonii. Wreszcie ostatnią częścią (czyli części książki 4-5) autor próbuje snuć ogólne wnioski dotyczące sposobu radzenia sobie z kryzysem społecznym i gospodarczym, zastanawia się kto stał na czele rozruchów w pierwszej połowie XVII wieku, oraz zastanawia się nad powodami, dla których koniec XVIII wieku był spokojniejszy niż poprzednie dziesięciolecia, mimo że klimat nadal był bardzo niesprzyjający dla ludzkości.

Oczywiście wartość książki Parkera w dużym stopniu zależy od osób, którzy pomagali autorowi wyszukiwać fakty i źródła dla poszczególnych krajów. Wybór autora jest dosyć dobry, co przekłada się na wartość pracy. Dzięki temu Parker uniknął tego co jest  bolączką większości prac autorów angielskich i amerykańskich: jego perspektywa jest szersza niż ich. Najczęściej dla autorów anglojęzycznych historia Europy sprowadza się do Anglii, Francji, oraz Italii i Niemiec. Najczęściej autorzy z UK czy USA popełniają proste błędy opowiadając o historii Europy Wschodniej, a jeszcze częściej po prostu pomijają ją. Tymczasem Parker opisuje nie tylko Europę Zachodnią, czy szerzej Europę, ale też inne części świata. To olbrzymia wartość tej syntezy.

Wnioski, które pokazuje Parker są bardzo ciekawe. Od pokazania jak geopolityka ograniczała działanie władców wielkich mogołów, jak zmiany klimatyczne zmusiły Mandżurów do inwazji na Chiny, co spowodowało, że Japonia wyszła obronną ręką  z kryzysu w XVII wieku i jak wpłynęło to następnie na historię Japonii w XIX wieku. Dla autora klęska jaką była mała epoka lodowcowa paradoksalnie stała się fundamentem potęgi Europy w następnych stuleciach. Tutaj trudno jednak przyznać autorowi rację. Nie tłumaczy on dlaczego w Chinach równie dotkniętych przez klimat co Europa nie doszło do podobnej zmiany. Praca ta jest godna szacunku i lektury. Pokazuje ona związek między panującym klimatem, a ludzkimi reakcjami. Przypadkowym wydarzeniom nadaje ona głębszy sens, pokazuje powiązania, które często umykają historykom.