Gierek. Droga do władzy

Autor: Mirosław Szumiło

• Szczegółowe informacje
• Informacje dot. wydania

• Wydawnictwo: Wydawnictwo Księży Młyn
  Data wydania: 2023
  ISBN:  978-83-7729-711-7
  

• Wydanie: papierowe
  Oprawa: miękka
  Format: 165 x 235 mm
  Liczba stron: 400

Postać Edwarda Gierka i dekada jego rządów wzbudzają wciąż żywe zainteresowanie wśród Polaków. W wielu popularnych publikacjach powielane są jednak liczne mity i stereotypy na ten temat. Chociaż o latach 70. napisano już wiele, to cała kariera Gierka nie doczekała się nadal naukowego opracowania. Szczególnie niewiele wiemy o pierwszych 57 latach jego życia i o długiej drodze do objęcia stanowiska I sekretarza KC PZPR w grudniu 1970 r. Książka Mirosława Szumiły przybliża młodzieńcze lata Gierka spędzone na emigracji we Francji i Belgii oraz kolejne etapy kariery politycznej w kraju. Ukazuje jego ukrywane związki z Moskwą, intrygi w elicie władzy i kulisy spisku mającego na celu obalenie Gomułki. Autor sięga po nieznane dotąd dokumenty, zwłaszcza z archiwów rosyjskich. Na ich podstawie szuka odpowiedzi na kluczowe pytania dotyczące przyczyn awansów Gierka w aparacie władzy: na ile decydowały o tym jego cechy charakteru, zdolności i zasługi, a na ile znajomości i protekcje lub też przypadek? Czy był on ideowym komunistą czy zwykłym karierowiczem?  z opisu wydawcy

Gierek jest postacią historyczną, która budzi różnorodne emocje. Wychowany we Francji górnik zrobił błyskawiczną karierę podczas stalinizmu, został wyniesiony do sekretariatu KC i biura politycznego KC PZPR podczas kryzysu komunizmu po śmierci Stalina, następnie zdegradowany i zesłany na stanowisko I sekretarza w Katowicach na początku rządów Gomułki, szybko wyrósł do pozycji jednej z najważniejszych person za rządów tegoż Gomułki. Do władzy wyniosły go wypadki w Trójmieście w grudniu w 1970 roku. Dekada Gierka z jednej strony przyniosła wzrost konsumpcji, z drugiej zadłużenie i zakup nieefektownych licencji. Tak jak Gierka do władzy wyniosło niezadowolenie z podwyżek zafundowanych tuż przed świętami Bożego Narodzenia, tak jego obalenie związane było z niezadowoleniem społecznym, którego efektem było powstanie Solidarności. O ile Gierek odszedł w niesławie, to szybko zaczęto mitologizować jego rządy jako okres dobrobytu po gomułkowskim siermiężnym komunizmie. Gierek zaczął być postrzegany jako dobry gospodarz. Idealizacja jego rządów w latach dziewięćdziesiątych i na początku  XXI wieku była powiązana z sentymentem do czasów młodości respondentów. Co prawda wraz z odchodzeniem pokolenia pamiętającego dekadę Gierka coraz mocniej stawał się on postacią zapomnianą, ale całkiem niedawnym (bo mającym premierę w 2022 roku) przejawem mitologizowania tej postaci okazał się film wyreżyserowany przez M. Węgrzyna.

Autorem recenzowanej monografii jest Mirosław Szumiło, historyk związany z Uniwersytetem Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie. W latach 1994–1999 studiował historię w Instytucie Historii UMCS. Po obronie pracy magisterskiej w 1999 roku, w latach 1999–2003 był on doktorantem w Instytucie Historii UMCS. W 2004 roku obronił doktorat, a w 2015 roku nadano mu stopień doktora habilitowanego. Od 2000 do 2005 roku pracował jako nauczyciel historii. Od 2004 roku pracuje w Instytucie Historii UMCS, a od 2016 roku również w Biurze Badań Historycznych IPN. W latach 2012-2016 był redaktorem naczelnym rocznika „Komunizm: system–ludzie–dokumentacja”, zaś od 2017 roku jest redaktorem naczelnym czasopisma „Pamięć i Sprawiedliwość”. Opublikował kilka monografii: Antoni Wasyńczuk 1885–1935. Ukraiński działacz narodowy i polityk (Lublin 2006), Ukraińska Reprezentacja Parlamentarna w Sejmie i Senacie RP 1928–1939, (Warszawa 2007) i NSZZ „Solidarność” Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w latach 1980–1981 (Lublin 2011). W latach 2011–2014 realizował projekt badawczy „Elita PPR i PZPR w latach 1944–1970”, a od 2012 roku jest on uczestnikiem projektu badawczego „Struktury i działalność Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej”. Jego najnowsza książka dotyczy postaci Edwarda Gierka, a właściwie jego losów do osiągnięcia przez niego stanowiska I sekretarza KC PZPR.

Książka Gierek. Droga do władzy opowiada o drodze tytułowego polityka do stanowiska I sekretarza KS PZPR. Praca składa się z 5 rozdziałów: Młodość na  obczyźnie, Od instruktora do sekretarza — kariera aparatczyka, Włodarz na Śląsku i w Zagłębiu, Faworyt Moskwy — wspinaczka na szczyt władzy, Przewrót grudniowy.

Wiele pomysłów autora jest bez wątpienia ciekawych. Zwraca on uwagę na lawirowanie Gierka w czasie, kiedy w 1956 roku wszedł do Biura Politycznego KC PZPR, aby po 3 miesiącach z niego  wypaść. Gierkowi w tym czasie było dosyć blisko do natolińczyków, choć starał się wspierać Ochaba, któremu zawdzięczał awans. Autor przedstawia budowanie przez Gierka swojej koterii. Szumiło zwraca uwagę na wspieranie przez Gierka Moczara w latach sześćdziesiątych i udział w odsuwaniu starszych wiekiem działaczy. Przy czym, w przeciwieństwie do Moczara, Gierek właściwie zawsze był wspierany przez ZSRR: już w 1956 roku Chruszczow określił go przyjacielem ZSRR. Pod koniec lat sześćdziesiątych miał on wyraźne poparcie Moskwy. To, że Gierek pozostał w elicie PZPR w 1956 roku, zawdzięczał w dużym stopniu poparciu ze strony Chruszczowa (prawdopodobnie nie cieszył się zaufaniem ze strony Gomułki). Autor drobiazgowo analizuje drogę Gierka na szczyt władzy, odrzucając teorie, które nie mają dostatecznego uzasadnienia źródłowego; zwraca również uwagę na to, że awans Gierka z funkcji sekretarza wojewódzkiego był w istocie wydarzeniem wyjątkowym, natomiast to dzięki sile ekonomicznej województwa Gierek dysponował pozycją, która dawała mu udział we władzy.

Według autora w połowie 1969 roku zawiązał się spisek przeciw Gomułce, który zresztą próbował pozbyć się Gierka, przenosząc go na — wprawdzie bardziej prestiżowe, ale jednak podkopujące jego pozycję — stanowiska. Rozważania autora o dwuznacznej roli spiskujących przeciw Gomułce podczas wypadków na wybrzeżu w 1970 roku są bardzo atrakcyjne, choć często wydają się opierać na relatywnie słabych przesłankach (do tej pory trudno zweryfikować, ile warte były opowieści A. Jaroszewicza). Czy wrogowie Gomułki eskalowali konflikt w Trójmieście, jak tego chcą H. M. Kula i E. J. Nalepa? Z jednej strony taki bieg wydarzeń może sugerować kilka wspomnień i listów, z drugiej strony to zawsze były relacje post factum, które służyły wskazaniu, kto był winien sytuacji. Hipoteza tyleż atrakcyjna, co kontrowersyjna.

Zdecydowanym atutem książki są kwerendy archiwalne w Rosji. Niestety nie wszystkie dokumenty były dostępne i zapewne aż do otwarcia wszystkich rosyjskich archiwaliów wiele faktów w nich zawartych będzie wzbudzało kontrowersje. Niemniej warto zaznajomić się z książką Mirosława Szumiło — jest ona ciekawą opowieścią o meandrach zmian politycznych w PRL od czasów Bieruta do upadku Gomułki i doskonale pokazuje, jak skomplikowane i płynne były koneksje polityczne i jak w ówczesnych czasach zmieniały się układy towarzyskie.