Fritz Bauer. Auschwitz przed sądem

Rozliczenie się z niechlubną przeszłością, z dawnymi błędami, należy do jednych z najtrudniejszych zadań przed jakimi stawia nas życie. Do dziś ze swoją przeszłością nie rozliczyły się do końca całe społeczeństwa, m.in. Niemcy. Książka Ronena Steinke jest właśnie o tym. O próbie rozliczenia się Niemców z ich nazistowską przeszłością. Symbolem walki o prawdę czasów wojny stał się w Niemczech Zachodnich w latach 50. i 60. ubiegłego stulecia prokurator Fritz Bauer. Książka Steinke będąc biografią Bauera, jest zarazem historią rozliczeń Niemców z brunatną przeszłością.

Praca Steinke jest klasyczną biografią. Autor zwraca szczególną uwagę na pierwszy okres w życiu przyszłego prokuratora tzn. jego młodość, czasy szkolne i studenckie. Wtedy kształtował się przyszły prawnik, nieustępliwy poszukiwacz prawdy i tropiciel nazistowskich zbrodniarzy. Dużo uwagi poświęcono także czasom emigracji Bauera, kiedy ten opuszczał Niemcy jeszcze przed wybuchem wojny. Powrócił do nich dopiero w 1949 roku.

Zasadniczą częścią książki Steinke są jednak lata powojenne, kiedy Fritz Bauer jako prokurator kontynuował swoją karierę zawodową. W jej trakcie dał się poznać jako człowiek, który z nieustępliwością, wielką wiarą i charyzmą, dążył do rozliczenia Niemców z wojennej przeszłości. Był zwolennikiem prawdy za wszelką cenę, bez półprawd i przemilczeń. Konsekwentny w swojej drodze, szybko stanął naprzeciw wielu wrogów. Musiał skonfrontować się z niechętnym mu wymiarem sprawiedliwości i niemieckim społeczeństwem. Ani środowiska prawnicze i polityczne, ani społeczeństwo niemieckie nie chciały wówczas rozliczeń z nazizmem. Nie było woli politycznej i poparcia społecznego dla tego typu spraw. Wszyscy chcieli zapomnieć i iść do przodu. Fritz Bauer uważał, że najpierw trzeba zrozumieć przeszłość, a dopiero potem budować przyszłość.

To on w latach 50. i 60. doprowadził w RFN do rehabilitacji zamachowców z 20 lipca 1944 r., to on zdobył informacje i umożliwił Mossadowi aresztowanie Adolfa Eichmanna, to on w końcu doprowadził do głośnego procesu załogi niemieckiego obozu koncentracyjnego w Auschwitz, przed niemieckim sądem. Zarzucano mu zemstę, bo był Żydem. Grożono śmiercią, ale nigdy się nie ugiął.

Steinke w biografii Bauera skupia się nie tylko na jego drodze zawodowej, osiągnięciach i porażkach na tym polu, ale stara się również opisać jego życie prywatne i towarzyskie, choć nie jest to proste. Bauer był człowiekiem skrytym i milczącym, niechętnie mówiącym o sobie i swoim życiu. Mimo to otrzymujemy w książce pełen obraz postaci prokuratora: prawnika, humanisty, ale i człowieka z krwi i kości, ze swoimi słabościami, nawykami, „dziwactwami” jakie ma przecież każdy z nas. Możemy przeczytać o poglądach, przemyśleniach, przekonaniach Bauera, a to wszystko dzięki temu, że autor dotarł do szeregu nie publikowanych dotąd źródeł dotyczących bohatera swojej książki.Wyłania się z nich obraz człowieka niezłomnego, honorowego, a zarazem postaci barwnej, niejednoznacznej i wewnętrznie skomplikowanej. Pojawia się przed nami człowiek małomówny, milczący w kwestiach osobistych. Bauer nigdy nie powracał i nie nawiązywał do przeżyć z przeszłości. Starając się być obiektywnym prokuratorem w sprawach dotyczących Holokaustu, unikał Żydów, nie sympatyzował z nimi, zachowywał dystans wobec nich. Nigdy nie wspominał o swoim żydowskim pochodzeniu. Tak jakby to pochodzenie mu ciążyło. Czuł się Niemcem i Europejczykiem. Podkreślał to na każdym kroku.

Poświęcając się pracy, przedstawieniu i wyjaśnieniu Niemcom istoty Holokaustu, zmuszeniu ich do spojrzenia w przeszłość i rozliczeniu się z nią, Fritz Bauer poniósł wielkie koszty. W tej walce był sam, otoczony przez ludzi mu niechętnych lub wrogich. Osamotnienie, niezrozumienie, niechęć to bardzo wysoka cena za sprawiedliwość i prawdę w relacjach niemiecko-żydowskich o które walczył Bauer. Była to jego osobista tragedia, ale tak musiało być, aby sprawiedliwości stało się zadość, aby prawda zatryumfowała. Tak widział to on sam.

Życie Fritza Bauera opisane piórem Steinke to głos sumienia Niemców, który nie pozwolił im zapomnieć o przeszłości, który przypomniał im niechlubne karty historii. To człowiek który poruszył sumienia swoich rodaków. Mimo, że za jego życia pełne rozliczenie Niemców z nazizmem nie nastąpiło, to wiele lat po śmierci Bauera, ten proces ruszył i wciąż trwa. Zasługą Bauera było jego bezkompromisowe zainicjowanie. To on poruszył kamyk, który spowodował lawinę zmian w postrzeganiu nazistowskiej przeszłości przez jej autorów – Niemców.