Autor: Timothy Snyder
-
Tytuł oryginału: Black Earth. The Holocaust as history and warning.
Tłumaczenie: Bartłomiej Pietrzyk
Wydawnictwo: Znak Horyzont
Data wydania: 2015
ISBN: 978-83-240-3080-4
-
Wydanie: papierowe
Oprawa: twarda
Liczba stron: 448
Zdaniem wybitnego historyka nie dostrzegamy realnego zagrożenia, przed którym stoimy teraz. Początek XXI wieku, z niepokojami w różnych rejonach ziemi, zatrważająco przypomina świat, który zrodził Hitlera. Strach przed obcymi, lęk o materialny byt, nienawiść i pogarda, których dziś jesteśmy świadkami, to poważne sygnały ostrzegawcze.
Timothy Snyder prezentuje przełomowe wyjaśnienie największej zbrodni XX wieku. Jak nikt dotąd przejrzyście opisuje zjawiska, które doprowadziły do Zagłady. Uwzględnia także perspektywę Polaków. Im lepiej poznajemy Holokaust, tym bardziej staje się on przerażający.
Czarna ziemia to książka pasjonująca i mądra, oparta na nieznanych dotąd źródłach. W przystępny sposób syntetyzuje dotychczasową wiedzę o Holokauście, jednocześnie wprowadza zupełnie nową perspektywę. Obowiązkowa lektura dla wszystkich, którzy próbują zrozumieć mechanizmy rządzące światem. Kiedyś i dziś.z opisu wydawnictwa
Gdybym miał napisać recenzję w dwóch zdaniach, napisałbym: „Bardzo dobra książka. Jedna z najlepszych, jakie czytałem”. Ale po kolei. Przyjrzyjmy się bliżej najnowszej książce Timothy Snydera.
Już poprzednia praca amerykańskiego profesora pt. „Skrwawione ziemie” była dużym wydarzeniem w historiografii Holokaustu i drugiej wojny światowej. „Czarna ziemia” to kontynuacja, ciąg dalszy i rozwinięcie idei zawartych w „Skrwawionych ziemiach”. Tezy postawione przez amerykańskiego historyka w jego najnowszej pracy są kontrowersyjne, ale nowatorskie i popychające do dyskusji o Holokauście, do nowych badań nad Zagładą. Otwierają nowe pola tych badań, do tej pory przez historyków nie zauważone, pomijane, nie eksplorowane. To jest największa zaleta pracy Snydera.
Możemy się nie zgadzać z jego tezami, z jego postrzeganiem Holokaustu i szerzej – historii, ale twórczość Snydera pobudza nas do myślenia, weryfikacji własnych tez, powtórnej analizy źródeł, próby pójścia krok naprzód w skostniałych już nieco rozważaniach na temat Zagłady. Amerykański badacz twierdzi, że Holokaust mógł nastąpić na ziemiach, gdzie nie funkcjonowało prawo, czyli w „majestacie” bezprawia. Swoją tezę wspiera silną argumentacją. Tam, gdzie nie było państwa narodowego i prawa, tam było bezprawie i Holokaust – z jednym wyjątkiem – Niemiec, bo to narodowosocjalistyczne państwo Hitlera zaplanowało i przeprowadziło Zagładę według stworzonych przez siebie „pseudo-praw”. W zasadzie to teza sama sobie zaprzecza i wzajemnie się wyklucza. Ale warto przeczytać książkę Snydera, to co autor ma na ten temat do powiedzenia. Możemy wówczas zmienić zdanie…
Snyder przyzwyczaił nas już do tego, że pisze o przeszłości nie tylko z perspektywy historyka, ale również socjologa, filozofa, antropologa. Nie ogranicza się do wycinka historii, do historii narodowej, ale ogarnia całość, a jego perspektywa jest szeroka. Z odległości widzi więcej, przeprowadza wielkie analizy i syntezy, które są niemożliwe przy mikro-historii. U Snydera króluje makro-historia. Oczywiście, gdzieś po drodze, gubi się pewne szczegóły, niuanse itp., ale mówimy tu o wielkim procesie historycznym, o Holokauście, o Zagładzie, która dotyczyła milionów ludzi, całego kontynentu i daleko wykraczała nie tylko poza jakiekolwiek ramy terytorialne, ale przede wszystkim mentalne i kulturowe.
Amerykański historyk w „Czarnej ziemi” próbuje zaproponować nam trochę inny sposób postrzegania Holokaustu i historii, nie „państwowy”, „narodowy”, czyli ograniczony do ram terytorialnych, ale podążając za myślą Hitlera – „rasowy”, „biologiczny”. Może to zbyt proste, zbyt straszne, ale… coś w tym jest. Zachęcam do lektury „Czarnej ziemi”, aby samemu się o tym przekonać. I jeszcze jedna ważna rzecz na zakończenie: ta książka to przestroga przed nową Zagładą, która może nadejść, przed powtórzeniem się tej strasznej historii. Autor nie bez racji ostrzega nas, że uruchomione przez nazistów mechanizmy wciąż są obecne wśród nas i działają, że mogą kiedyś zawładnąć państwami i narodami i znów pchnąć je na drogę zła. Snyder ostrzega przed powtórką z historii…
Ja zachęcam wszystkich czytelników do lektury tej niezwykłej i bardzo interesującej książki. Raz jeszcze będę twierdził z uporem maniaka: Snyder to jeden z najlepszych historyków, w sprawach Holokaustu mający dziś najwięcej ciekawego i wartościowego do powiedzenia. Czytajmy Snydera, to nas wzbogaci.
