Autor: Piotr Lipiński
-
Wydawnictwo: Czarne
Seria wydawnicza: Reportaż
Data wydania: 2015
ISBN: 9788380493513
-
Wydanie: papierowe, ebook
Oprawa: twarda
Liczba stron: 272
Socjalista przed wojną, więzień Auschwitz w czasie wojny, czołowy komunista po wojnie. Konformista, bohater dowcipów, wieczny premier. Szara eminencja, figurant. Ulubieniec wielu Polaków.Stał na czele rządu przez ponad dwadzieścia lat, od 1947 do 1970 roku, z przerwą w latach 1952–1954, kiedy stanowisko zajmował Bierut. Wówczas był wicepremierem. Żartowano, że jest najtańszym politykiem w PRL-u, bo do urzędów nie trzeba zamawiać nowych portretów. Po rozstaniu z fotelem premiera został przewodniczącym Ogólnopolskiego Komitetu Pokoju. „Żołnierzem na froncie walki o pokój” był do 1986 roku. Dopiero wtedy ostatecznie zakończyła się jego polityczna kariera. Miał 75 lat.
Korzystał z przywilejów władzy. Kochał życie, zmieniał kobiety, jeździł szybkimi samochodami i pijał drogie trunki. Mówiono na niego Car Ankiewicz.Dowcipy o sobie lubił, nawet kolekcjonował, a niektóre podobno sam wymyślał. Jedni zapamiętali, że był wysoki, drudzy, że niski, trzeci, że średniego wzrostu. Większość nie wątpi, że był łysy. Zmarł 20 stycznia 1989 roku. Niecałe pół roku później zakończył się w Polsce komunizm.
Książka Piotra Lipińskiego to oparta na solidnej podstawie źródłowej próba rozwikłania zagadek i tajemnic, jakie narosły wokół Józefa Cyrankiewicza – jednej z najciekawszych postaci peerelowskiego establishmentu.z opisu wydawcy
Józef Cyrankiewicz jest jedną z najciekawszych postaci w polskiej historii XX wieku. Dziś już prawie zapomniany, przeszedł drogę od młodego idealisty po starego cynika. Pochodził z rodziny inteligenckiej, w czasach II RP był zaangażowanym socjalistą, związanym z tzw. prawicową częścią PPS (prawicową, bo antykomunistyczną, pod względem gospodarczym lewicowa i prawicowa frakcja tej partii nie różniły się zbytnio od siebie). Od 1939 roku związany był z PPS WRN i był przymierzany do funkcji zastępcy delegata rządu na kraj, zorganizował odbicie J. Karskiego z rąk Gestapo. Gdyby otrzymał jedną z najwyższych funkcji we władzach Polski to być może jak inni WRNowcy trafiłby do komunistycznych więzień, a dziś był pamiętany jako bojownik o niepodległość. Kiedy wydawało się, że będzie on jedną z najważniejszych person w Polsce podziemnej to został w 1941 roku aresztowany przez Niemców i trafił do obozu w Auchwitz (w 1942-1945) a następnie Mauthausen (1945). Zaangażowany był w istniejące w obozie koncentracyjnym struktury podziemia. W 1945 roku wrócił jednak do Polski, nie został jeszcze jednym politycznym emigrantem. Wbrew swojej wcześniejszej karierze związał się z koncesjonowaną przez komunistów PPS, a następnie jako sekretarz generalny PPS (1945-1948) sprzyjał sojuszowi PPS z PPR (czyli de facto uzależnieniu PPS od PPR). W latach 1947-1952 i 1954-1970 piastował funkcję premiera, w latach 1970-1972 był przewodniczącym Rady Państwa PRL, pomiędzy 1948 a 1971 rokiem był członkiem Biura Politycznego PZPR. O ile dziś pamięta się go jako premiera, który nakazał stłumić wystąpienia robotnicze w Poznaniu w 1956 roku, to w rywalizacji między frakcjami stalinistów (puławian i Natolina) postawił na Gomułkę. Nawet jeśli był bardziej figurantem niż sprawującym władzę, to utrzymał się w niej przez cały stalinizm, aby następnie pozostać w niej podczas rządów Gomułki. Dopiero wypadki z 1970 roku faktycznie zakończyły jego karierę polityczną, Cyrankiewicz był politykiem, który najdłużej piastował funkcję premiera Polski. Już samo to wyliczenie pokazuje, że był postacią nieprzeciętną. Jak Zelig potrafił odnaleźć się w niełatwej rzeczywistości. Zdecydowanie odróżniał się od innych towarzyszy, którzy sprawowali władzę w czasach stalinizmu i Gomułki inteligenckim sznytem. A mimo to, jeśli jest pamiętany to za jedno zdanie o poznańskich robotnikach – „każdy kto podniesie rękę na władzę ludową to mu tę rękę władza ludowa odrąbie„. Był więc on postacią niebanalną, skomplikowaną i wartą monograficznej publikacji.
Praca Lipińskiego jest dopiero pierwszą biografią tego polityka. Monografia ta nie jest jednak satysfakcjonująca. Przede wszystkim dobitnie pokazuje ona granice tego co może osiągnąć reportaż mówiący o historii. Autor nie zna w zasadzie dokumentów. Przypisy pokazują znajomość jedynie kilku dzienników (dzienniki M. Rakowskiego, czy wspomnienia N. Andrycz). Często przedstawia on wynik swych rozmów z historykami, tyle że prezentuje jedynie ich opinie, a nie dokumenty źródłowe. To co najciekawsze w tej pracy to relacjonowanie ustaleń innych badaczy (np. odparcie absurdalnych oskarżeń o związki Cyrankiewicza z gestapo w czasach, gdy trafił on do KL Auchwitz). Monografia Lipińskiego jest bardzo powierzchowna. Niewiele ma ona do powiedzenia o roli Cyrankiewicza w aparacie władzy PRL. Większość rozważań o piastowaniu funkcji premiera przez Cyrankiewicza po 1956 roku dotyczy w tej monografii anegdot jego z podróży międzypaństwowych. Oczywiście premier nie był najważniejszą funkcją w systemie sprawowania władzy w PRL, ale mimo to trudno nie odczuwać tu pewnego dysonansu. Nie jest to jednak do końca wina Lipińskiego. Jego rozważania o życiu Cyrankiewicza w czasach II RP są ciekawe. Po prostu dotarł on do granic gatunku literackiego, który uprawia czyli reportażu. W każdym razie Józef Cyrankiewicz zasługuje na poważniejszą, bardziej dogłębną a przez to pewnie znacznie ciekawszą monografię…
