Autor: Barbara Levick
-
Tłumaczenie: M.Baranowski, M. Czyż
Tytuł oryginału: Vespasian
Wydawnictwo: Napoleon V
Seria wydawnicza: –
Data wydania: 2016
ISBN: 9788378894773
-
Wydanie: papierowe
Oprawa: twarda
Liczba stron: 372
To historia sukcesu, jak wyraźnie zaznacza średniowieczna tradycja mówiąc o „szlachetnym cesarzu”. W wydanej w 1483 roku powieści (w języku francuskim, hiszpańskim i portugalskim) Wespazjan cierpi na trąd, a święta Weronika leczy go swoją chustą, cesarz następnie zdobywa Jerozolimę, mszcząc się za Chrystusa każe Żydów i Piłata, aż w końcu nawraca całe Imperium na chrześcijaństwo. Powodzenie Wespazjana, na tle upadku pierwszej dynastii cesarskiej w Rzymie jest przedmiotem pierwszych czterech rozdziałów tej książki. Można powiedzieć, że nowy senator Wespazjan kontynuował swoją karierę pod rządami cesarzy z dynastii julijsko-klaudyjskiej: Tiberiusem, Caius (Caligula – przyp. tłum.), Claudiusem i Neronem (14-68). Zebrane przez niego doświadczenie sprawiło, że stało się ono użyteczne w czasie upadku dynastii i dzięki temu uniknął on niebezpieczeństw. Przeżył zawirowania polityczne, jak i trudną kampanię w Brytanii (rozdział I-II), pojawił się w 67 roku jako dowódca wybrany przez Nerona, po to, by przywrócić Judeę w granice cesarstwa (rozdział III). Przybył tam, aby dowodzić trzema walczącymi wówczas legionami, a także by zawrzeć sojusz z namiestnikiem tak Syrii, jak i Egiptu, którzy mieli pięć legionów, w czasie kiedy cesarze 68-69 walczyli o przetrwanie (rozdz. IV.1). Sukces jego zależał od niego, od tego czy jest w stanie zmobilizować legiony, a także pojedyncze osoby zajmujące kluczowe stanowisko w wojsku oraz administracji cywilnej poprzez chłodną kalkulację, strach lub wykorzystując ambicję – po prostu korzystając z różnych elementów perswazji (rozdz. IV.2)… z opisu wydawcy
Większość osób zna powiedzenie, że pieniądze nie śmierdzą. Mniej wie, że przypisuje się je cesarzowi Wespazjanowi. W Rzymie do dziś możemy obejrzeć kilka budowli budowanych za jego panowania – amfiteatr Flawiuszy, czyli Koloseum (ukończony za panowania jego syna Tytusa), czy Łuk Tytusa, który uświetniał krwawe stłumienie buntu żydowskiego rozpoczętego za rządów Nerona. Mimo to Wespazjan nie jest cesarzem, o którym pamięć by przetrwała we współczesnej popkulturze. Imperator nie miał opinii szaleńca jak Neron czy Kaligula, nie był kontrowersyjny jak Hadrian, nie przeprowadził rewolucji jak August czy Konstantyn Wielki. Nie tylko władca nie zaistniał w popkulturze, ale też nie ma szczęścia do biografii. W XX wieku powstało ich kilka, ale o żadnej z nich nie można powiedzieć, aby była wybitna. Polski czytelnik do niedawna dysponował jedynie żywotem cesarza w Poczcie cesarzy rzymskich A. Krawczuka. W 2016 roku wydawnictwo Napoleon V przybliżyło polskiemu czytelnikowi postać tego władcy, dzięki biografii autorstwa Barbary Levick.
Nazwisko autorki jest dobrze znane miłośnikom antyku. Ta emerytowana angielska badawczyni związana całe życie z uniwersytetem w Oxfordzie jest autorką wielu artykułów, w których analizuje ona rzymską politykę z I wieku n.e. Spod jej pióra (a pewnie raczej klawiatury komputera) wyszło kilka biografii władców panujących w tym czasie: Tyberiusza (Tiberius the Politician, London 1976), Klaudiusza (Claudius, London 1993), Wespazjana (Vespasian, London 1999), czy imperatorów rządzących w 68-69 roku (The Year of the Four Emperors, London 2000). W ostatnich latach zwróciła się ona do modnego pisania o gender studies. M. in. napisała ona biografię Julii Domny.
Praca składa się z 13 rozdziałów. Pierwsze cztery opowiadają o drodze Wespazjana na tron. Dotyczą one korzenie przyszłego imperatora, jego udział w walkach w Brytanii, obecność na dworze Nerona i tłumienie powstania żydowskiego, oraz działalność Wespazjana podczas burzliwego roku czterech cesarzy. Kolejne rozdziały dotyczą dziesięcioletnich rządów władcy. Tym razem Levick odchodzi od chronologicznego przedstawienia wydarzeń, na rzecz problemowego. Otrzymujemy też rozdziały poświęcone ideologii, opozycji wobec cesarza, uzdrowienia finansów, sytuacji wewnętrznej, wojnom zewnętrznym, elitom, synom Wespazjana.
Można mieć wiele zastrzeżeń do samej pozycji. Levick bardzo skrótowo opisuje wojnę żydowską, czy rok czterech cesarzy. Często laik może poczuć się zagubiony zdawkową narracją autorki. Najwidoczniej uznała ona, że odbiorcami jej dzieła będą zawodowi historycy, którym nie trzeba tłumaczyć oczywistości. Tyle, że zwykły odbiorca może mieć z tym problem. Nie jestem też przekonany do części jej rozważań dotyczących początkowych lat kariery Wespazjana opartych na źródłach prosopograficznych. Bardzo często historycy próbując ustalić sieci zależności pomiędzy dawnymi politykami traktuje je zbyt statycznie, nie uwzględnia dynamiki relacji między ludzkich. Pewnym zagadnieniom można byłoby też poświęcić więcej miejsca (np. lex de imperio Vespasiani).
Nie znaczy to jednak, że książka ta jest zła. Autorka dobrze zna literaturę przedmiotu. Najlepiej czuje się ona opisując politykę personalną, dla której źródłem są badania prosopograficzne. Na naszym rynku jest niewiele prac dotyczących dynastii flawijskiej (a szczególnie popularnych), tak więc należy z zadowoleniem przyjąć opublikowanie tej pracy.
To co jest plusem wydania to redakcja naukowa dzieła. Książka jest tłumaczona przez przez młodego historyka jakim jest Michał Baranowski (a także Macieja Czyża). Dzięki temu tłumacz uniknął wielu pułapek, w które mógł wpaść bardziej doświadczony fachowiec, który jednak nie jest specjalistą z zakresu historii starożytnej. Konsultantami naukowymi książki są dr M. Faszcza i dr P. Sawiński. Dzięki temu praca jest wolna od lapsusów, które często są efektem braku znajomości tematu przez korektorów, którzy przekształcają tekst dla lepszego efektu literackiego, gubiąc jego sens, lub popełniają błędy. Nawet jeśli tłumaczenie może mogłoby być lepsze językowo, to czytelnik ma gwarancję, że nie zawiera ona błędów merytorycznych, co często zdarza się polskim tłumaczeniom obcojęzycznych książek naukowych. Tym samym spokojnie mogę polecić czytelnikowi tę biografię Wespazjana.
Praca Levick jest kolejną z biografii rzymskich cesarzy, która ukazała się w wydawnictwie Napoleon V (po Trajanie i Konstantynie Wielkim). Mam nadzieję, że nie będzie to ostatnia i wydawnictwo dalej będzie kontynuowała serię.
