Autor: Frank W. Walbank
-
Tłumaczenie: Grzegorz Muszyński
Tytuł oryginału: The Hellenistic World
Wydawnictwo: Prószyński i S-ka
Data wydania: 2003
ISBN 83-7255-151-0
-
Wydanie: papierowe
Oprawa: miękka
Liczba stron: 323
Ogromne imperium, jakie swym następcom pozostawił Aleksander Wielki, nie miało sobie równego w dziejach Greków. Rodzina Aleksandra i jego dowódcy stworzyli nowy układ monarchii i miast-państw, który dominował na ziemiach między Adriatykiem a zachodnimi Indiami przez trzy stulecia. Mówiąc o tym świecie, w którym rolę lingua franca odgrywała greka, używamy terminu „hellenizm”.„Świat hellenistyczny” to opracowanie o rozległej perspektywie; autor, obficie cytując starożytne źródła, przedstawia wydarzenia polityczne od śmierci Aleksandra aż po włączenie regionu w granice imperium rzymskiego. Opisuje poszczególne systemy społeczne i obyczaje ludów poddanych greckiemu panowaniu, ważne wydarzenia z dziedziny literatury, nauki i techniki oraz powstanie nowych ruchów religijnych. F.W. Walbank panuje nad całością najnowszych ustaleń naukowych dotyczących omawianych zagadnień. Stworzył arcyciekawy i atrakcyjny w lekturze obraz wielkiego i złożonego społeczeństwa, którego idee i osiągnięcia stanowią podwaliny współczesnej cywilizacji europejskiej.informacja wydawcy
Frank W. Walbank jest absolutną legendą w środowisku badaczy antyku, wybitnym specjalistą od czasów hellenistycznych i pisarstwa historycznego Polibiusza z Megalopolis, który aż do swojej śmierci w 2008 r. prezentował w różnej formie nowe, inspirujące spostrzeżenia i interpretacje. Pomysł przedstawienia polskim czytelnikom napisanego przez niego opracowania wydanego w ramach serii Fontana History of the Ancient World był o tyle szczęśliwy, że nie tylko stanowił gwarancję dostarczenia im solidnej porcji wiedzy, ale również możliwości obcowania z twórczością na najwyższym światowym poziomie.
O ile o „okresie hellenistycznym” zwykło się pisać od momentu śmierci Aleksandra Wielkiego, o tyle wskazanie jego końcowej granicy nie jest już takie proste. Wielu badaczy zwraca uwagę, że utrata niezależności politycznej przez państwa rządzone przez Greków nie było równoznaczne z zanikiem kultury hellenistycznej, która pod panowaniem rzymskim rozwijała się w najlepsze. Lektura Imperium grecko-rzymskiego Paula Veyne’a powinna przekonać o tym nawet największych sceptyków. Walbank musiał jednak wyznaczyć jakiś terminus ante quem i padło właśnie na rzymskie podboje. Czy słusznie? Autor w pełni zdawał sobie sprawę, że jest to kwestia umowna, podobnie zresztą jak samo wyodrębnienie „okresu hellenistycznego”, a zatem trudno mieć wobec dokonanego przez niego wyboru jakiekolwiek uwagi krytyczne.
Cała seria Fontana History of the Ancient World cechuje się bardzo przystępną formą literacką, przybierającą postać rozbudowanych esejów naukowych prezentujących poszczególne aspekty obranego wycinka dziejów. Walbank bez problemu odnalazł się w takiej konwencji, łącząc niekwestionowaną erudycję z talentem pisarskim.
Większość przekazanych przez niego informacji odnosi się do III w. przed Chr. Zasób wykorzystanych źródeł jest bardzo szeroki, obejmując obok zabytków literackich także artefakty archeologiczne czy inskrypcje – szczególnie te ostatnie, w większości nieznane czytelnikom nie zajmującym się zawodowo czasami hellenistycznymi, wzbogacają obraz wyłaniający się z mroku dziejów, uzupełniając go nie tylko o dodatkowe szczegóły opisywanych wydarzeń, ale przede wszystkim dając lepsze wyobrażenie o mentalności ich twórców. Przy ogromnej różnorodności społeczno-kulturowej cechującej większość państw hellenistycznych ma to niebagatelne znaczenie.
Historyk każdorazowo jest uzależniony od stanu zachowania i treści źródeł – Walbank już w pierwszym rozdziale stara się uświadomić czytelnikom jak trudne zadanie stoi przed osobą, która pragnie zgłębić specyfikę świata hellenistycznego. W stosunkowo najlepszej sytuacji znajdują się badacze Egiptu, co dla polskiego odbiorcy pozostaje dość klarowne, głównie za sprawą licznych publikacji Anny Świderkówny. Dalej następuje zarys historii politycznej z podziałem na poszczególne władztwa, omówienie form życia politycznego i sposobów kształtowania relacji zagranicznych, charakterystyka życia intelektualnego, kultury, religii (w tym także kultu władców i wodzów), przemian społecznych, ekonomicznych czy poszerzania świadomości geograficznej. Może nieco dziwić brak osobnego rozdziału poświęconego problematyce militarnej, choć nieco uwag na ten temat zostało rozproszonych w różnych partiach książki. Walbank nie zapomniał o poleis i państwach związkowych (w szczególności o Związku Etolskim), które często są spychane w cień przez nadmierną koncentrację na starciach mocarstw powstałych po śmierci Aleksandra. Całość kończy opis zderzenia z republiką rzymską, której obywatele wraz z upływem czasu ulegali coraz silniejszej hellenizacji, jednakże prezentowali odmienny sposób pojmowania świata, który w pełni zrozumiano na Wschodzie w poniewczasie. Podbój Egiptu w 30 r. przed Chr. przez późniejszego cesarza Augusta miał już charakter na poły symboliczny, ponieważ od II w. przed Chr. nie ulegało dla nikogo wątpliwości, że nowym hegemonem Śródziemnomorza stali się Rzymianie.
Książka Walbanka jest w moim odczuciu lepszą syntezą zarówno od starszej Cywilizacji hellenistycznej Williama W. Tarna, jak i późniejszej Historii świata hellenistycznego Malcolma R. Erringtona. Wynika to z większej aktualności w porównaniu z pierwszą z wymienionych pozycji i szerszych horyzontów autora w odniesieniu do drugiej. Optymalnym rozwiązaniem jest oczywiście nabycie wszystkich trzech, gdyż barwność i różnorodność kulturowa wschodniej części basenu Morza Śródziemnego w połączeniu z wielością gwałtownych wydarzeń zachodzących tam między IV a I w. przed Chr. czynią z niego fascynujący obiekt badań.
