Autor: Karol Kłodziński
-
Wydawnictwo: Wydawnictwa Naukowe UMK
Seria wydawnicza: Monografie FNP
Data wydania: 2017
ISBN:978-83-231-3880-8 -
Wydanie: papierowe
Oprawa: twarda
Liczba stron: 536
Fenomen istnienia wielkich imperiów, w tym Cesarstwa Rzymskiego, cieszy się niesłabnącym zainteresowaniem uczonych. Do dziś nie do końca rozpoznane pozostaje zagadnienie funkcjonowania administracji rzymskiej w okresie pryncypatu. Kolejnym pokoleniom badaczy przychodzi zmierzyć się z pytaniami, jak były zorganizowane struktury administracyjne tak rozległego imperium, w jakim sposób było ono zarządzane, kim byli urzędnicy cesarscy i jakie posiadali kompetencje.
Książka „Officium a rationibus”. Studium z dziejów administracji rzymskiej w okresie pryncypatu została poświęcona urzędowi „a rationibus” („do spraw rachunkowości/od rachunków”), głównej centralnej instytucji zarządzającej finansami wczesnego Cesarstwa Rzymskiego, oraz urzędnikom, którzy piastowali to stanowisko. Studium to nie tylko prezentuje jeden z najważniejszych elementów administracji wczesnego Cesarstwa, lecz także daje cenny wgląd w funkcjonowanie tejże administracji jako całości.Urząd „a rationibus”, choć opisywany przez uczonych już od XIX wieku, do dziś nie doczekał się osobnego opracowania monograficznego. Odkrywane i publikowane niemal każdego roku źródła epigraficzne, a także potrzeba reinterpretacji tych dobrze już znanych źródeł (głównie narracyjnych) oraz narosłych w historiografii opinii, skłaniają do nowego spojrzenia na funkcjonowanie „officium a rationibus” w okresie pryncypatu.z opisu wydawcy
Do niedawna badania nad rzymską administracją nie przyciągały zbytnio zainteresowania polskich badaczy. W ostatnim czasie uległo to na szczęście zmianie. Doczekaliśmy się prac dotyczących rzymskiego konsystorza, prefektów pretorianów, czy duxów. Ostatnio ukazała się monografia dotycząca administracji finansowej a rationibus. Autorem tej monografii jest młody toruński historyk Karol Kłodziński. Już wcześniej zajmował się on cesarskimi sekretariatami. Jest on autorem monografii poświęconej ab epistulis i a libellis (Sekretarze ab epistulis i a libellis w kancelarii cesarzy od Augusta do Hadriana: studium historyczno-prawne, Toruń 2011), a także analizy dyskursu historiograficznego w drugiej połowie XIX wieku o sekretariacie a memoria (Officia maxima et principes officiorum. Problematyka badań nad kancelarią cesarską okresu pryncypatu na przykładzie sekretariatu a memoria, Kraków 2012). Karol Kłodziński dał się już zatem poznać jako badacz bardzo sumienny i pracowity. Recenzowana pozycja jest książką doktorską tego autora.
Praca składa się z dwóch części. Pierwsza poświęcona jest dziejom a rationibus, a druga jest prosopograficznym studium dotyczącym osób piastujących to stanowisko. Praca poprzedzona jest wprowadzeniem, które omawia stan badań nad officium a rationibus. Pierwsza część pracy składa się z dwóch rozdziałów. Pierwszy dotyczy problemów metodologicznych. Autor słusznie zwraca tu uwagę na problemy z wykorzystaniem źródeł epigraficznych i ich reprezentatywnością, albo na bezrefleksyjne powtarzanie starych hipotez mimo ich wątpliwości. Przede wszystkim jednak wytyka innym autorom doszukiwanie się podobieństw między administracją cesarską, a XIX wieczną biurokracją. Dublowanie się kompetencji, płynność zadań stawianych urzędnikom była normą jeszcze w epoce nowożytnej. Zakładanie, że antyczna administracja bardziej przypominała nasze zasady niż sytuację sprzed kilku wieków jest hipotezą dosyć chybioną i autor słusznie zwraca uwagę na jej słabość.
W drugim rozdziale autor przechodzi do omawiania kompetencji zazwyczaj sprawowanych przez a rationibus, oraz ich pozycji w administracji. W tym miejscu autor ma rację, że sformułowana przez Th. Mommsena teoria diarchii jest nie do utrzymania i zbyt mocno przynależy do legalistycznego sposobu patrzenia na świat, jaki cechował XIX wiek. Był to przejaw opisywania przeszłości przez pryzmat własnej epoki. Autor słusznie zauważa też, że panowanie Klaudiusza dla sekretariatów pałacowych było mniejszym przełomem niż się dotąd wydawało. Urzędy powstały już wcześniej, a jedynie charakter Klaudiusza pozwolił sekretarzom odgrywać samodzielną rolę. Szczególnie ciekawe są rozważania autora o karierach ekwitów zajmujących funkcję a rationibus i stawiane przez niego pytanie: na ile specjalizowali się oni w funkcjach finansowych. Jest to przyczynek do dyskusji na temat tego na ile rzymscy prokuratorzy byli wysoko płatnymi specjalistami, a na ile sprawowane przez nich funkcje były synekurami rozdawanymi znajomym. Autor ma rację, że trudno mówić o jednoznacznej polityce nominacji w czasach cesarstwa. Trochę za mało podkreśla z kolei, że obok kryteriów merytorycznych uwzględniano też kwestie powiązań społecznych, choć charakter naszych źródeł o a rationibus raczej nie pozwala zbyt mocno spekulować na ten temat.
Na drugą część pracy składa się liczący ponad sto stron katalog znanych nam urzędników sprawujących funkcję a rationibus. To on pozwolił autorowi na snucie rozważań we wspomnianej powyżej pierwszej części pracy. Dla tego typu opracowań badania prosopograficzne są oczywistym punktem startu i są po prostu niezbędne. Podsumowując mogę stwierdzić, że książka ta jest pozycją ciekawą, która pozwala lepiej spojrzeć na działanie cesarskiej administracji, a co najważniejsze zrozumieć jej specyfikę. Jest to z pewnością pozycja warta polecenia.
