Autor: Robert Ferguson
-
Tłumaczenie: Tomasz Szlagor
Tytuł oryginału: The Hammer and the Cross. A New History of the Vikings
Wydawnictwo: Wydawnictwo Dolnośląskie
Data wydania: 2016
ISBN 978-83-271-5240-4
-
Wydanie: papierowe
Oprawa: twarda
Liczba stron: 408
Od krwawego ataku na klasztor Lindisfarne w 793 roku do zasiedlenia Grenlandii i odkrycia Ameryki Północnej wikingowie zdominowali Europę na ponad 300 lat. Co leżało u źródeł tej erupcji przemocy i co ostatecznie położyło jej kres?Historia autorstwa Roberta Fergusona rzuca nowe światło na różnorodne aspekty kultury wikingów: ich religię, architekturę, sztukę budowania okrętów, a także literaturę sławiącą dokonania królów i wodzów o tajemniczo brzmiących przydomkach, takich jak Harald Sinozęby czy Ivar bez Kości. To najbardziej klarowny i fascynujący obraz świata wikingów, jaki do tej pory stworzono.informacja wydawcy
Do niedawna polski czytelnik nie był rozpieszczany pod względem liczby opracowań poświęconych wikingom, ale dzięki ogromnej popularności jednego z seriali w krótkim czasie sytuacja ta uległa zmianie. W związku z tym, postanowiłem zapoznać się z zawartością czterech książek, które mniej więcej w tym samym czasie trafiły na półki księgarń. Do tej pory zdecydowanym nr 1 byli Wikingowie Petera G. Foote’a i Davida M. Wilsona, ale szczerze powiedziawszy konkurencja, może poza pracą Else Roesdahl, nie była zbyt silna. Szybka reakcja rynku na nowe impulsy płynące ze świata popkultury dają nadzieję, że to jeszcze nie koniec, ale póki co czas przyjrzeć się książce Roberta Fergusona.
Młot i krzyż. Nowa historia wikingów jest najbardziej obszernym, a zarazem kompleksowym opracowaniem spośród czterech wspomnianych nowości. Jego treść nie ogranicza się wyłącznie do historii polityczno-militarnej, ale zawiera również sporo wątków z zakresu historii kulturowej, co należy uznać za spory atut. Pod względem prezentowanych informacji jest ono bardzo aktualne, zawierając przy tym sporo ciekawostek, np. na temat karbowania zębów przez niektórych Rusów, które następnie były prawdopodobnie wypełniane barwnikiem. Nie wszystkie interpretacje są przy tym trafne, jak w przypadku próby znalezienia przyczyn najazdów dokonywanych przez wikingów w prześladowaniach religijnych pogańskich Sasów przez Karola Wielkiego. O ile dominująca przed laty teoria dotycząca zjawiska przeludnienia trapiącego ówczesną Skandynawię nie ostała się wieloaspektowej weryfikacji, o tyle próba zastąpienia jej konfliktem o podłożu religijnym wydaje się nie tylko zbyt słabo udokumentowana źródłowo, ale też nazbyt modernistyczna. Niewielką wiedzę autor posiada o epoce starożytnej, czego najbardziej dobitnym przykładem jest stwierdzenie, że po klęsce poniesionej w Lesie Teutoburskim Rzymianie już nigdy nie przekroczyli Renu.
Większość książki zawiera tzw. historię wydarzeniową, napisaną z podziałem na regiony i okresy chronologiczne właściwe dla społeczności Normanów. Nie zabrakło także opisu kontaktów utrzymywanych ze światem muzułmańskim, wykraczających poza incydentalne rabowanie osiedli położonych na terenie Półwyspu Iberyjskiego. W moim odczuciu najciekawsze okazały się zgrabnie wplecione wtręty na temat odkryć archeologicznych sięgających końca XIX w. oraz partie poświęcone sferze sacrum. Analizę autora odnoszącą się do uwarunkowań, które ułatwiły przyjmowanie przez wikingów chrześcijaństwa uważam nie tylko za ciekawą, ale również przekonującą. Nawet tak wyeksploatowany temat jak szkutnictwo został opisany niebanalnie, szczególnie wobec połączenia go ze światem duchowym.
Badacze związani z brytyjskimi ośrodkami naukowymi często prezentują irytującą manierę polegającą na ograniczaniu narracji niemal wyłącznie do obszarów Wysp Brytyjskich, czego dobitnym przykładem może być książka pt. Państwa wikingów autorstwa Angelo Forte’ego, Richarda Orama i Frederika Pedersena. Ferguson rozłożył akcenty w sposób bardziej racjonalny, nie zaniedbując wschodniej części basenu Morza Bałtyckiego. Niestety, nie wykazał przy tym zainteresowania relacjami Normanów ze Słowianami Zachodnimi i Bałtami.
Co ciekawe, autor nie jest profesjonalnym historykiem, lecz pasjonatem, który imał się w życiu przeróżnych fachów zanim poświęcił się zgłębianiu tajemnic świata wikingów. Dobrze o nim świadczy zawarte we wstępie zastrzeżenie, że zaprezentowana przez niego wizja dziejów stanowi zbiór autorskich hipotez, w związku z czym nie rości sobie prawa do wyrażania ostatecznych sądów. Pozytywne wrażenie sprawa również niewymuszona erudycja Fergusona, znajdująca wyraz w licznych dygresjach, każdorazowo pozostających w ścisłym związku z przedmiotem wywodu.
Wydawnictwo w pełni stanęło na wysokości zadania, zapewniając polskiemu czytelnikowi profesjonalny przekład i konsultację naukową Przemysława Kuleszy. Motyw umieszczony na okładce przypadł mi go gustu, podobnie jak decyzja o wydaniu Młota i krzyża w twardej oprawie. Zdecydowano się także na umieszczenie przypisów odredakcyjnych pozwalających na lepsze zrozumienie treści, jak również zadbano o zachowanie języka przystępnego dla szerokiego grona czytelników.
Podsumowując, jest to książka, którą śmiało można polecić osobom zainteresowanym dziejom wczesnośredniowiecznej Skandynawii. Nieliczne potknięcia merytoryczne i chyba jednak zbyt duża przewaga historii wydarzeniowej nie zacierają pozytywnego wrażenia płynącego z lektury. Dodatkową zachętą może być niezbyt wygórowana cena, no i możliwość dokonania krytycznej oceny wikińskiej rzeczywistości przedstawionej w filmach, serialach i powieściach.
