Autor: Filip Taterka
-
Wydawnictwo: Wydawnictwo Naukowe Uim. AM
Seria wydawnicza: Rhomaioi nr 8
Data wydania: 2017
ISBN: 978-83-232-3179-0
-
Wydanie: papierowe
Oprawa: miękka
Liczba stron: 266
Praca stanowi pierwszy przekład zachowanych fragmentów z dzieł Manethona z Sebennytos, egipskiego kapłana żyjącego na przełomie IV i III wieku p.n.e., który na polecenie jednego z pierwszych władców z dynastii Ptolemeuszy spisał po grecku historię swego kraju. Zastosowany przez Manethona podział władców egipskich na dynastie, mimo licznych niedoskonałości, stosowany jest w egiptologii do dnia dzisiejszego. Co więcej, niektóre z informacji przekazanych przez kapłana z Sebennytos udało się potwierdzić badaczom dopiero pod koniec XX wieku. Niestety, żadne z jego dzieł nie dotrwało w całości do naszych czasów, mimo to, liczne fragmenty zachowane u bizantyjskich chronografów dają nam wgląd w utwory omawiające zarówno dzieje, jak i kulturę oraz obyczaje kraju nad Nilem. Przekład opatrzono szczegółowym komentarzem egiptologicznym, ukazującym rolę dzieła Manethona w odtwarzaniu chronologii starożytnego Egiptu. z opisu wydawcy
Egipt zawsze fascynował ludzi w naszym kręgu cywilizacyjnym. Był prastarą cywilizacją, która pozostawiła po sobie olbrzymie pozostałości materialne, przez co był bardziej rozpoznawany niż cywilizacje np. z terenów Mezopotamii. Bardzo długo głównym źródłem wiedzy o Egipcie faraońskim dla starożytnych Greków i Rzymian było dzieło Manethona z Sebennytos. Co więcej aż do odczytania hieroglifów przez J.F. Champoliona większość tego co wiedziano o Egipcie faraońskim miało pochodzić właśnie od niego. Autor ten miał żyć w czasach przełomu, był rozdarty pomiędzy dwoma cywilizacjami – egipską i grecką, która prawie na tysiąc lat dominowała nad Nilem. Jego działalność miała przypadać na panowanie pierwszych władców z dynastii Lagidów. Miał on być nie tylko rodowitym Egipcjaninem, ale też kapłanem egipskim. Przypisuje się mu piastowanie funkcji naczelnego kapłana w Hierapolis (Synkellos). Miał także ustanawiać kult Serapisa w Aleksandrii, w czasach Ptolemeusza I (tak podaje Plutarch). A mimo to miał dobrze znać grekę. Według Józefa Flawiusza został wychowany w kulturze greckiej i spisał po grecku historię swojego kraju, aby mogli ją poznać Grecy. Rozbieżności dotyczące tej postaci (czy działał za Ptolemeusza I, Ptolemeusza II, a może dożył czasów Ptolemeusza III) powodują, że część badaczy postrzega go jako postać niemal fikcyjną, choć taki sąd nie jest dominujący w nauce. Niezależnie od tego czy Menethon istniał (to bardziej prawdopodobna hipoteza), czy tylko przypisano mu powstałą później opowieść o dziejach Egiptu faraońskiego, jego praca ukształtowała w starożytności obraz historii tego kraju.
Niezależnie od tego ile lat po podboju Egiptu przez Greków powstała Aigyptiaka przypisana Manethonowi, jej wpływu na postrzeganie Egiptu trudno nie docenić. To właśnie jego pracę wykorzystano dla opisywania chronologii dziejów Egiptu. To za nim przyjęło dzielić się władców Egiptu na poszczególne dynastie. Co więcej to dziełu Manethona zawdzięczamy sam termin „dynastia”.
O ile nie można nie docenić znaczenia Manethona dla znajomości historii Egiptu w starożytności, to jego dzieło nie przetrwało próby czasu i nie dotrwało w całości do naszych czasów. Za to zachowały się prace autorów, którzy bezpośrednio lub pośrednio z Manethona korzystali: Euzebiusz z Cezarei, Synkellos, Malalas, Józef Flawiusz, czy Plutarch. Nie zawsze jednak zaznaczają oni, że korzystali z prac (pracy) Manethona. Co więcej nie jest oczywiste, na ile przepisywali jego dzieło, a na ile uzupełniali je, lub popełniali błędy gdyż nie rozumieli tego dzieła. Niestety nie da się na te pytania odpowiedzieć. Tak jest zresztą w przypadku większości prac jakie zachowały się jedynie we fragmentach. Nigdy nie możemy być pewni, czy autorzy którzy przygotowywali epitome, czy wypisy na pewno wiernie kopiowali dzieła, które streszczali, lub przygotowywali z nich ekscerpta. Nie wiemy, czy dobrze rozumieli on skracany tekst, czy nie popełniali błędów wynikłych ze niezrozumienia realiów, które były opisane w skracanej pracy. Dlatego w takich sytuacjach warto pamiętać, że mamy do czynienia z przekazem późniejszych autorów, powołujących się na dzieło, a nie z samym dziełem.
Edycję fragmentów dzieła Manethona została przybliżona polskiemu czytelnikowi przez poznańskiego egiptologa Filipa Taterkę w ramach serii Rhomaioi. Źródła dohistorii Bizancjum. F. Taterka uczestniczył w pracach archeologicznych w Deir el-Bahari w latach 2011-2014, współredaktorem czasopisma Medżat – Studia Egiptologiczne, jest on także autorem książki: Stosunek Thotmesa III do koregencji z Hatszepsut w okresie samodzielnego panowania (Poznań 2016), oraz w tomie Opowieści znad Nilu. Opowiadania egipskie z okresu Średniego Państwa (Warszawa 2017), przełożył i opatrzył komentarzem teksty egipskie z w I połowie II tysiąclecia p.n.e. Osoba tłumacza pozwala zatem z ufnością traktować komentarze, których zadaniem jest objaśnianie tekstu źródłowego.
Oczywiście w przypadku dzieła Manethona nie dysponujemy zachowanym oryginalnym tekstem dzieła. W tej sytuacji wydanie musi zawierać jedynie fragmenty z prac innych autorów, które przypisano Manethonowi. Autor polskiego przekładu poszedł w swojej pracy w ślad za wydaniem z angielskim (przekładem Loeba) z 1940 roku. Za każdym razem zaznaczono tu z jakiego źródła rzeczywiście pochodzi dany fragment. Jest to niezwykle istotne, gdyż nie wolno nigdy zapominać, że pomiędzy zaginionym źródłem, a nami zawsze jest jeszcze inny autor, który nie musiał wiernie oddawać tego źródła. Niestety najczęściej nie jesteśmy w stanie nic powiedzieć o tym w jakim stopniu ów pośredni autor wpłynął na przekaz, który nie dotrwał do naszych czasów. Z jednej strony takie wydania są sztuczną konstrukcją, z drugiej pomagają w badaniach. W tym miejscu jednak nigdy nie można zapomnieć w jaki sposób przechowały się do naszych czasów fragmenty z dzieła danego autora (w tym wypadku Manethona). Mamy więc do czynienia z bardzo użytecznymi wydaniami, choć potencjalnie problematycznymi i nieoczywistymi.
O ile dziś rekonstruuje się historię Egiptu na podstawie źródeł z epoki, a nie przekazu Manethona wokół pracy którego istnieją kontrowersje, to Dzieje Egiptu pozostają pomnikiem tego, co w świecie klasycznym wiedziano o faraońskim Egipcie. Tak więc to wydanie dzieła Manethona na pewno winno zainteresować osoby, które interesuje antyk, w tym Egipt czasów faraonów.
