Autor: Thomas Asbridge
-
Tłumaczenie: Natalia Rataj, Mateusz Józefowicz
Tytuł oryginału: The Crusades The War for the Holy Land
Wydawnictwo: Astra
Data wydania: 2015
ISBN 9788389981592
-
Wydanie: papierowe
Oprawa: miękka
Liczba stron: 704
Thomas Asbridge, światowej sławy badacz epoki krucjat, przedstawia historię wypraw krzyżowych, konfliktu, który odmienił średniowieczną Europę. Przez ponad 200 lat chrześcijanie i muzułmanie toczyli walkę o Ziemię Świętą, w przekonaniu, że czynią to zgodnie z wolą Bożą. Autor wnikliwie analizuje genezę idei świętej wojny i opisuje wydarzenia z perspektywy obu walczących stron. Dynamiczna narracja i wnikliwość Autora składają się na pełen pasji i grozy obraz wciąż żywej epoki krzyżowców.fragment informacji wydawcy
Praca liczy 690 parę stron (650 stron tekstu) i skupia się jedynie na krucjatach w Ziemi Świętej, o czym lojalnie nas autor informuje – dlatego miłośnicy krucjat północnych, albo tych przeciw albigensom oraz zmagań na Półwyspie Iberyjskim (chociaż tam okazjonalnie mówi się o krucjatach) nie będą zadowoleni (rekonkwista wymaga polskojęzycznego opracowania).
Na wstępie należy zaznaczyć, że autor deklaruje obiektywizm: „w niniejszej książce badamy historię krucjat zarówno z perspektywy chrześcijańskiej, jak i muzułmańskiej – skupiając się w szczególności na zmaganiach o kontrolę nad Ziemią Świętą” (s. 3.).
Przyjęcie dwóch perspektyw, co należy podkreślić, autorowi w dużej mierze się udało, jest warte odnotowania i śmiało można uznać, iż jego wykład jest wyważony. Praca podzielona jest na pięć części, które z kolei dzielą się na podrozdziały. W pierwszej części omówiona jest geneza krucjat, przebieg pierwszej z nich oraz jej skutki. Wywód pociągnięty jest aż do II krucjaty. Pierwsza krucjata zajmuje najwięcej miejsca, co niewątpliwie jest skutkiem tego, iż Asbridge jest autorem monografii jej poświęconej (ukazała się ona także po polsku). Druga część (Odpowiedź islamu) pozwala nam na całkowitą zmianę perspektywy i wkroczenie w świat krucjat od storny zwolenników Allaha. Sylwetki muzułmańskich bohaterów: Zankiego, Nur ad-Dina i przede wszystkim Saladyna są przedstawione niezwykle ciekawie, choć należy przyznać, że autor stara się odmitologizować obraz ostatniego z nich. Trzecia część – Starcie bohaterów – to omówienie III krucjaty, epickiej rywalizacji między Ryszardem Lwie Serce i Saladynem. Autor zgrabnie przedstawia postać króla Anglii, nie tylko jako wielkiego wodza, ale także jako polityka, sprawnego, ale jednak ulegającego presji otoczenia, podobnie zilustrowana jest postać sułtana Egiptu. Część czwarta – Walka o przetrwanie – to omówienie 50 lat jakie minęły między końcem III krucjaty a wzięciem do niewoli świętego krzyżowca w koronie, a więc Ludwika Świętego. Autor mało miejsca poświęcił krucjacie IV, bowiem nie skupiła się ona na Ziemi Świętej, a uderzyła w stolicę Cesarstwa Bizantyńskiego, zatem nie znajdowała się w orbicie jego zainteresowań. Można podkreślić ciekawe uwagi dotyczące Fryderyka II i jego bezkrwawego odzyskania Jerozolimy dla chrześcijan. Autor nie wspomniał jednak o pracy Ernsta Kantorowicza, co nieco zaskakuje, ale posiłkował się inną świetną monografią (D. Abulafia, Friderick II). Część V – Zwycięstwo na Wschodzie – to niemal laudacja Mameluków, z zwłaszcza Lwa Egiptu, czyli Bajbarsa. Uczyniona jednak rozważanie, choć należy zaznaczyć, że mało w tym rozdziale opisów poświęconych samym Frankom, a więc krzyżowcom. Całość wywodów kończy podsumowanie, które zawiera także uwagi na temat recepcji krucjat, a więc Czytelnik znajdzie tu znane postacie współczesnego świata, choćby takie jak: Saddam Hussein, Osama bin Laden czy George Busch.
Autor zgrabnie wykorzystuje liczne teksty źródłowe, ale także badania archeologiczne oraz prace z zakresu wojskowości średniowiecznej, głównie J. France’a (u nas opublikowano jedynie jego Sztukę wojenną w czasach krucjat 1000-1300, a winna wyjść jeszcze Wiktoria na Wschodzie. Historia wojskowa poświęcona pierwszej krucjacie), a także publikacje o sztuce wojennej Arabów. Ciekawe są opisy zmagań – zwłaszcza Antiochia (1098), Edessa, Akka (1189-91), Arsuf, Antiochia (1268). Dobrze też wygląda polemika w sprawie II krucjaty. Polskojęzyczny czytelnik ma do dyspozycji dzieło Phillipsa (Druga krucjata), z którym Asbridge polemizuje, więc sam sobie może wyrobić opinię, która wizja uczonych (a są one bardzo odmienne) jest dla niego bardziej przekonywająca. Brak jednak polemiki z Hamiltonem i jego wizją czasów Baldwina Trędowatego, który są wyraźnie odmienne od tych jakie zawarł Runciman oraz Baldwin (w swoim Rajmundzie z Tuluzy i w zbiorówce Settona; zresztą Runciman powtórzył Baldwinowe koncepty; na których bazuje autor omawianej książki). Asbridge nieco odbrązawia Saladyna, co ma swoje duże plusy, ale w większości jeśli idzie o faktografię polega on na książce Lyons i Jackson (Saladyn z 1982, a wydaną u nas w PiWowskiej serii biograficznej BSL). Wspomniałem już o Ryszardzie, należy jednak zauważyć, że mimo tego, iż Asbridge bazuje na pracach Gillinghama (m.in. Richard I) to potrafi zająć krytyczne stanowisko wobec tego, jakże rzutującego na obraz Lwiego Serca, historyka. Nieco niemrawo prezentuje niezwykle pobożnego Ludwika IX (nie zdradza pikantnych szczegółów, jak choćby taki, że król nie mógł spać i pałętał się =po zamku w te dni, kiedy nie mógł sypiać z żoną). Co dziwi, to brak wykorzystania przez Asbridge książki Le Goffa poświęconej Świętemu krzyżowcowi w koronie (wyd. franc. 2001, ang. edycja wyszła w roku wydania omawianych Krucjat, a więc w 2009 r.).
Posumowując; sentyment do Runcimana pozostał, ale śmiało można stwierdzić, że mamy nowe krucjaty, przedstawiające nowszy stań badań, bardziej obiektywnie (mniej bizantyjsko), świetnie napisane. Czytałem fragmenty w oryginale i chylę czoła przez tłumaczami, którzy oddali świetnie styl Asbridge’a. Mamy więc nowe krucjaty, które różnią się jedynie objętością od dzieła sir Runcimana, ale ani nie odbiegają od niego stylem, ani znajomością tematu, wręcz aktualizują naszą wiedzę.
