Filip i Aleksander. Królowie i zdobywcy

Autor: Adrian Goldsworthy

• Szczegółowe informacje
• Informacje dot. wydania

• Tłumaczenie: Janusz Szczepański
  Tytuł oryginalny: Philip & Alexander: Kings and Conquerors
  Wydawnictwo: Rebis
  Seria: Historia
  Konsultacja naukowa: brak
  Data wydania: 2023
  ISBN: 978-83-8188-610-9, 978-83-8338-715-4 (ebook)
• Wydanie: papierowe, ebook (mobi, epub)
  Oprawa: twarda
  Liczba stron: 608

Adrian Goldsworthy uzyskał doktorat na Uniwersytecie Oksfordzkim. Jego pierwsza książka, Armia rzymska na wojnie, została uznana przez Johna Keegana za „imponujące dzieło, oryginalne w podejściu do tematu i znakomite pod względem stylu”. Siedem kolejnych sprzedało się w ponad ćwierci miliona egzemplarzy; przetłumaczono je na kilkanaście języków. Po polsku ukazały się biografia Cezara, W imię Rzymu oraz Pax Romana (REBIS 2018). Goldworthy jest także autorem poczytnych serii powieści historycznych rozgrywających się w Brytanii pod rzymskim panowaniem oraz z czasów napoleońskich. Obecnie całkowicie poświęcił się pisaniu, regularnie współpracuje też przy tworzeniu dokumentalnych programów telewizyjnych dotyczących starożytności.o autorze

Morze atramentu i bitów wylano już, opisując dzieje Aleksandra Wielkiego i jego ojca, Filipa II. Niezliczeni badacze, ale też laicy, zastanawiali się nad ich charakterem, czynami, geniuszem wojskowym czy dyplomatycznym. Wielu dumało nad tym, jak to się stało, że małe królestwo położone na peryferiach świata greckiego podporządkowało sobie nie tylko ten świat, ale rzuciło na kolana jedno z najpotężniejszych imperium w historii – Królestwo Achemenidów. Dokonała tego armia dowodzona przez Aleksandra, który bez wątpienia należy do najbardziej znanych postaci historycznych. Aleksandra i jego czynów nie byłoby jednak, gdyby nie jego ojciec, Filip, który najpierw umocnił państwo Argeadów, następnie został hegemonem Hellady, by wreszcie stanąć na czele wielkiej odwetowej wyprawie przeciw Imperium Persów. Podwójna biografia pióra Adriana Goldsworthy’ego – znanego z licznych książek dotyczących historii starożytnego Rzymu – podkreśla ten fakt, wskazując, że obie te postacie – ojciec i syn – są ze sobą nierozerwalnie splecione.

Nietrudno domyślić się, że cała książka podzielona jest na dwie zasadnicze części: żywot Filipa i żywot Aleksandra. Rozdziały 1-13 szczegółowo opisują niespodziewane sukcesy dyplomatyczne i militarne osiągnięte przez Filipa: objęcie tronu rozbitego i słabego królestwa Macedonii w wieku zaledwie 23 lat, a następnie stopniowego wzmacniania państwa. Cały rozdział (rozdział 4) poświęcony jest tej barwnej postaci, zarówno w życiu publicznym, jak i prywatnym. Opisuje on małżeństwa Filipa i korzyści, jakie czerpał z ich zawarcia. Goldsworthy jeszcze dokładniej analizuje umiejętności militarne króla, wskazując m.in., że odegrał on kluczową rolę w przekształceniu licznych „towarzyszy” władcy w niemalże zawodowych żołnierzy. Jak zauważa Goldsworthy, była to jedna z podstaw sukcesu nie tylko Filipa, ale także Aleksandra. Pierwsza część zawiera kluczowe momenty z życia Filipa: jego podboje w Tracji, małżeństwo z matką Aleksandra, Olimpias, oraz jego zwycięstwa nad sojuszem greckich miast-państw w bitwie pod Chaeroneą w 338 r. p.n.e., w następstwie której został hegemonem Grecji. Następnie autor szczegółowo opisuje plany Filipa dotyczące kampanii przeciwko Persom, w której stać miał na czele sprzymierzonych sił greckich. Ogólnie podejście Goldsworthy’ego jest dobrze przemyślane; analizuje wyzwania, przed którymi stanął Filip po objęciu tronu oraz to, w jaki sposób połączył podbój militarny z rozważną dyplomacją, w efekcie czego uczynił z Macedonii dominującą potęgę wschodniej części Morza Śródziemnego.

Druga część książki szczegółowo opisuje wstąpienie Aleksandra na tron po zamordowaniu Filipa. Mało miejsca poświęcono wysiłkom Aleksandra zmierzającym do ugruntowania swojej władzy w kraju, a biorąc pod uwagę dzieje Argeadów, nie musiało to być wcale płynne przejęcie tronu po ojcu. Autor szybko przechodzi jednak do wydarzeń, które najbardziej kojarzą się z Aleksandrem, podboju Imperium Perskiego. Dobrze widać tu spore doświadczenie Goldsworthy’ego w badaniach nad armią rzymską. Dokładnie opisuje on m.in. wyzwania logistyczne, przed którymi stał Aleksander, próbując rozpocząć inwazję na Azję. Autor bardzo mocno skupia się zresztą na wątkach militarnych, rozpisując się o rozstawieniu armii w bitwach czy niepewnych szacunkach wielkości stających naprzeciw siebie wojsk. Oczywiście ze względu na charakter dostępnych źródeł, szczegóły bitew nie zawsze są jasne, ale Goldsworthy dostarcza możliwie najbardziej klarownych opisów, wspierając je mapami domniemanych ustawień obu stron na początku bitwy. Jest to pomocne dla czytelnika w zrozumieniu przebiegu wydarzeń. Trzecia i najkrótsza część książki dotyczy inwazji Aleksandra na Indie. Opisuje on bitwę nad rzeką Hydaspes w 326 r. p.n.e., nawiązywanie sojuszy w Indiach i opór jego żołnierzy przed kontynuacją marszu.

W swoich opisach Goldsworthy stara się być maksymalnie obiektywny, co często sprawia wrażenie, że narracja pozbawiona jest pasji, choć momentami dobrze maskuje to talent pisarski autora. Widać jednak, że nie czuje się on na gruncie grecko-macedońskim tak samo pewnie, jak wtedy, gdy pisze o Rzymianach. Pod tym względem uznać nawet można, że zadanie, które sobie postawił, przerosło go. W części poświęconej Filipowi sporo jest jeszcze informacji i spekulacji dotyczących polityki wewnętrznej i kultury macedońskiej. Niestety w tej zadedykowanej Aleksandrowi jest już tego znacznie mniej. Autor powstrzymuje się też od poruszania kwestii seksualności obu swoich bohaterów. Szybko ucina on wszelkie spekulacje dotyczące ich możliwych praktyk homoseksualnych. Samo w sobie nie byłoby to jeszcze grzechem, gdyby nie to, że tak powstrzymuje się równocześnie od wyjaśnienia, jak w kulturze greckiej i macedońskiej sprawy te były postrzegane. Już choćby odesłanie do poświęconych temu tematowi licznych pozycji, zapełniłoby tę wyrwę, bez pozostawiania wrażenia, że autor pisze o tym z wyraźną niechęcią (sam przykładając nowożytną – bo przecież nie zupełnie współczesną – normę tam, gdzie ona nie przystaje, przed czym przestrzega w innych miejscach książki).

Podsumowując, podwójna biografia Filipa i Aleksandra to dobry pomysł, który został przyzwoicie zrealizowany. Czytelnik musi jednak wiedzieć, że dostaje do ręki klasyczną biografię, w której dominują wydarzenia polityczne i militarne, a w której brakuje większego skupienia na kontekście kulturowym, dzięki któremu wydarzenia te nabrałyby głębszego sensu. Pasjonaci historii, którzy dobrze znają dzieje tych dwóch postaci, nie znajdą w książce raczej wiele rzeczy, które ich zainteresują, a dłuższymi fragmentami mogą się nawet po prostu nudzić.