Autorzy: Oleg Berlew, Edda Bresciani, Ricardo A. Caminos, Sergio Donadoni, Erika Freucht, Erik Hornung, Antonio Loprieno, Sergio Pernigott, Alessandro Roccati, Sheikh Ibada Al Nubi, Dominique Valbelle
-
Tłumaczenie: Ewa Laskowska-Kusztal, Władysław Masiulanis, Barbara Ostrowska, Teodozja Rzeuska, Maciej Witkowski
Tytuł oryginału: L’uomo Egiziano
Seria/cykl wydawniczy: W kręgu codzienności
Wydawnictwo: Świat Książki
Data wydania: 2000
ISBN 83-7227-136-4 -
Wydanie: papierowe
Oprawa: twarda
Liczba stron: 414
Każdy to z serii „W kręgu codzienności” jest zbiorem esejów wybitnych historyków europejskich, którzy analizując rozmaite przejawy życia: społecznego, religijnego, naukowego, ekonomicznego i politycznego dają pełny obraz człowieka danej epoki poczynając od starożytności po współczesność. Wydawnictwo ŚWIAT KSIAŻKI
Historii nigdy nie piszą ubodzy. Ich los zawsze dociera do nas za pośrednictwem przekazów tworzonych przez elity. Nawet dzisiaj większość mieszkańców egipskich wsi nie potrafi posługiwać się wynalazkiem pisma. Cóż dopiero mówić o czasach starożytnych, kiedy w niższych warstwach społecznych umiejętność ta była w ogóle nie znana. Świat oglądany oczami zamożniejszych członków społeczności wygląda jednak inaczej niż z perspektywy chłopskiej chaty czy rzemieślniczego warsztatu. Książka, autorstwa grupy cenionych badaczy kultury starożytnego Egiptu, jest udaną próbą pokazania życia codziennego w państwie faraonów, bez retuszu i idealizacji tak charakterystycznej dla staroegipskich przekazów historycznych. Jedenaście doskonale napisanych esejów tworzy przekrojową analizę egipskiej społeczności – od faraona po niewolników i chłopów.
Egipski schemat pozycji poszczególnych warstw, często prezentowany w formie tzw. piramidy społecznej, pokazuje wyraźnie, że przeważająca większość ludności zaliczała się do jej najniżej sytuowanych grup. To ich praca gwarantowała biologiczne przetrwanie wyższym warstwom egipskiego społeczeństwa, ale także pozwalała na organizowanie i przeprowadzanie wielkich zadań architektonicznych czy inżynieryjnych, takich jak budowa świątyń i piramid czy obsługa systemu irygacyjnego. Cały ten, z dzisiejszego punktu widzenia często nieracjonalny, system wzajemnych powiązań funkcjonował przez blisko 3 tys. lat, przechodząc poważne kryzysy zaledwie kilka razy. Szczególną rolę w utrzymywaniu stanu równowagi i ideologicznym spajaniu mieszkańców Egiptu odgrywała oczywiście religia. Nieprzemijające wartości etyczne oraz prawa natury uosabiało abstrakcyjne pojęcie maat, w spersonalizowanej formie przedstawiane jako bogini Maat. Był to symbol równowagi, strażniczki porządku świata, sprawiedliwości i kary. Naruszenie maat – odwiecznego porządku – prowadziło do negatywnych skutków, ze zniszczeniem całej społeczności włącznie. Owa równowaga gwarantowała realizację każdej idei i koncepcji. Te zaś, jako uprzednie w stosunku do ich realizacji, udowadniały Egipcjanom, iż rzeczywistość może podlegać dowolnym zmianom i przekształceniom, bez żadnej straty dla poszczególnych bytów i ich elementów, o ile tylko maat zostanie zachowana. Znane nam doskonale i kojarzone powszechnie z egipskimi wierzeniami przeistoczenia bogów w zwierzęta czy władców w ciała niebieskie nie były zatem, jak sądzą niektórzy, wyrazem „prostackiej ideologii”, lecz perfekcyjną ilustracją ówczesnej koncepcji świata i rządzących nim prawideł.
Autorzy esejów kreślą zatem obraz chłopa i rzemieślnika, pokazując trud ich pracy, liczne ograniczenia i bariery, nie pozwalające im na zmianę swego losu. Pobór podatków czy ścisła kontrola zamówień i produkowanych towarów, z jednej strony gwarantowały funkcjonowanie państwa, z drugiej zaś strony stanowiły często nadmierne obciążenie, zwłaszcza dla całkowicie zależnego od sił przyrody mieszkańca wsi. Skrybowie i urzędnicy, stanowiący administracyjny szkielet, bez którego despotyczna monarchia faraonów nie mogłaby istnieć, posiadali status osób szanowanych lecz ich los również nie był łatwy. Ciągle naciskani i poganiani, przenosili ciężar oczekiwań i wymagań na niższe szczeble społecznej drabiny. Z kolei kapłani, funkcjonujący nieco z boku reszty społeczeństwa, poprzez konieczność utrzymywania świątyń i ich posiadłości, przyczyniali się także w znacznym stopniu do niełatwego losu „zwykłych” Egipcjan. Autorzy poruszają także kwestie związane z egipską armią i jej statusem, wynikającym w dużej mierze z systemu powszechnej służby wojskowej, uruchamianego w przypadku zagrożenia. Jednocześnie kariery wysokich wojskowych znane nam ze źródeł pisanych wskazują na ich wysoką pozycję społeczną oraz sygnalizują zadania jakie przychodziło im spełniać, mimo braku zewnętrznego zagrożenia. Należało do nich także pacyfikowanie niepokojów społecznych, wybuchających czasami na terenie Egiptu. Do najistotniejszych, moim zdaniem, należą rozdziały poświęcone cudzoziemcom oraz sytuacji kobiet. Analizując relacje Egipcjan z otaczającymi ich ludami, poznajemy egipskie poczucie tożsamości i związku z państwem, uwidoczniające się w sposób szczególny w traktowaniu „obcych” i przywiązaniu do Egiptu, rozumianego zarówno jako „egipska ziemia” jak i jako „pakiet” wartości związanych z tradycją i religią. Natomiast rozdział poświęcony roli kobiety – Egipcjanki należy do wąskiej grupy najlepszych opracowań tego tematu. Autorka tego eseju przedstawia informacje znane nam ze źródeł pisanych (stworzonych przecież przez mężczyzn), pokazując wyłaniający się z nich, idealny obraz egipskiej kobiety i jej życia. Jednocześnie przytacza wiele dowodów na znacznie niższą pozycję kobiet w społecznej hierarchii. Pomimo pewnych praw, różniących kobiety Egiptu od mieszkanek Mezopotamii czy nawet późniejszych, klasycznych kultur Grecji i Rzymu, status ten był przecież daleki od ideału.
Ta doskonała pozycja popularnonaukowa jest przeznaczona dla wszystkich, którzy chcą poznać kulisy powstawania monumentalnych budowli, stanowiących dziś znak rozpoznawczy cywilizacji starożytnego Egiptu. Mimo dużej liczby autorów, całość jest spójnym dziełem, przygotowanym z dużą dbałością o odpowiednie cytaty z tekstów źródłowych i ciekawe, syntetyczne konkluzje. Dzięki tej publikacji zyskujemy pełny obraz egipskiego społeczeństwa i mechanizmów jego funkcjonowania. Takie ujęcie tematu sprawia także, że książka ta może stanowić doskonałe uzupełnienie szkolnej wiedzy o państwie faraonów. Jeśli chcesz wiedzieć kim naprawdę był „Człowiek Egiptu”, ta książka jest właśnie dla ciebie!
