Autor: Jacek Rzepka
-
Seria/cykl wydawniczy: Ars Belli
Wydawnictwo: Attyka
Data wydania: 2011
ISBN 978-83-89487-45-2
-
Wydanie: papierowe
Oprawa: twarda
Liczba stron: 216
Bitwie pod Cheroneją w 338 roku, choć długo uważano ją za jedno z najbardziej przełomowych wydarzeń w dziejach greckich, nie poświęcono tylu studiów co bitwom wojen perskich czy okresu wojny peloponeskiej.z przedmowy autora
Bitwa pod Cheroneją często uważana jest za datę graniczną w historii starożytnej Grecji. Choć sami Grecy nie traktowali klęski nad rzeką Kefissos jako definitywnego końca swej niezależności, to w historiografii często przedstawia się zwycięstwo Filipa II nad wojskami koalicji greckich państewek jako moment, który zadecydował o końcu samodzielności Hellady.
Zadania napisania pierwszej polskojęzycznej monografii tej batalii podjął się doktor Jacek Rzepka – adiunkt w Instytucie Historycznym na Uniwersytecie Warszawskim, znany i ceniony badacz dziejów antycznych. Wybitny znawca historii starożytnej Macedonii. Autor miedzy innymi Monarchia Macedońska. Zgromadzenie i obywatelstwo u schyłku epoki klasycznej i w okresie hellenistycznym, oraz wielu publikacji w czasopismach historycznych, również obcojęzycznych.
Książka wydana została w serii Ars Belli, cenionego wydawnictwa Attyka, w roku 2011. Liczy 216 stron i ilustracji, podzielonych na osiem rozdziałów, każdy z rozdziałów podzielony jest na mniejsze podrozdziały, dzięki czemu praca jest przejrzysta i dobrze wyważona.
W pierwszym rozdziale autor prezentuje i omawia materiały źródłowe wykorzystane w pracy. Drugi zaś Rzepka poświęca na przestawienie sytuacji politycznej regionu w IV wieku przed naszą erą. Treścią trzeciego rozdziału jest wojskowość stron konfliktu. Autor porównuje obywatelskie armie greckie ze zreformowaną armią macedońską. Czwarty koncentruje się na relacjach ateńsko – macedońskich w przededniu wybuchu wojny. Następnie autor przechodzi do opisu tytułowej bitwy, przedstawia topografię pola walki, rekonstruuje ordre de bataille Macedończyków i Greków, oraz przebieg samego starcia. W siódmym rozdziale czytelnik może zapoznać się z działaniami dyplomatycznymi podjętymi przez króla Macedonii po zwycięstwie nad Kefissos, mającymi na celu rozbicie sojuszu tebańsko-ateńskiego. Ostatni stanowi podsumowanie roli jaką odegrała bitwa pod Cheroneją w historii Grecji.
Recenzowana książka w odróżnieniu od wcześniejszej pracy Rzepki, Monarchii Macedońskiej jest publikacją napisaną dużo bardziej popularnonaukowym językiem, co jednak nie oznacza, że cierpi na tym jej warstwa merytoryczna. Autor zamieścił bowiem pełen aparat naukowy. Książka ma na celu nie tylko rekonstrukcję tytułowej bitwy, lecz również oddaje szeroką panoramę epoki. Autor nie ogranicza się do opisu kwestii stricte militarnych, lecz prezentuje barwny świat greckich polis i królestwa Makedonów w IV wieku p.n.e.
Zdecydowanie należy pochwalić autora za podjętą tematykę. Praca Rzepki jest pionierskim projektem na rynku. W literaturze polskiej nie było, jak już wcześniej wspominałem, żadnej monografii tej bitwy. W latach 70 ukazała się książka profesora Krawczuka, Groby Cheronei, która poruszała tą tematykę, jednakże praca ta skupiała się przede wszystkim na aspektach politycznych, ograniczając do minimum kwestie militarne. Czytelnik zainteresowany konfliktem pomiędzy Macedonią, a państwami greckimi mógł skorzystać z prac autorów zagranicznych, przełożonych na język polski, chociażby N. Hammonda, na przykład: biografii Aleksandra Wielkiego, Flipa II, czy syntezy dziejów państwa Macedońskiego – Starożytnej Macedonii, w których bitwa cheronejska została dość dokładnie opisana. Jednak dopiero książka Repki jest pierwszą pełną monografią bitwy pod Cheroneą na polskim rynku wydawniczym.
Na uznanie zasługuje odważne przeciwstawienie się autora powszechnie panującej opinii jakoby triumf na polach Cheronei był przede wszystkim zasługą jazdy, widoczny chociażby w pracy Krzysztofa Nawotki Aleksander Wielki i przedstawienie swej wizji przebiegu bitwy, w której główny ciężar spadł na piechotę macedońską z prawego skrzydła. Zwraca uwagę, iż przełomowym momentem starcia był nie atak hetajrów Aleksandra na Święty Zastęp, lecz pozorowany odwrót Filipa na prawym skrzydle, który doprowadził do rozerwania szyku Greków. Tym samym Rzepka, rozprawia się z często powielaną w opracowaniach nowożytnych opinią jakoby zwycięstwo Macedończyków było zasługą młodego Aleksandra. Autor polemizuje także z N. Hammondem i J. Kromayerem na temat pozycji zajętych przez Greków i długości frontu, odrzucając ustalenia wcześniej wspomnianych historyków i przedstawiając własną teorie na temat ustawienia Greków, którzy według Rzepki, mieli zajmować pozycję od akropolu Cheronei, aż do miejsca gdzie później usypano polyandrion.
Za następny pozytyw należy uznać zwrócenie uwagi na rolę jaką odegrała jazda grecka w bitwie. Autor, w przeciwieństwie do Greena i Hammonda, podkreśla udział konnicy greckiej i jej wkład w bitwę. Zdaniem Rzepki, jazda grecka stała na skraju prawego skrzydła Greków, osłaniając Święty Zastęp. Jest to ciekawa teza, zupełnie inna niż ta którą przedstawił w Monarchii Macedońskiej – Hammond. Według brytyjskiego uczonego, konnica Greków, której liczebność ocenia podobnie jak Rzepka, na około 2 tysięcy, rozlokowana była za linią hoplitów . Podobnego zdania był Peter Green, który w biografii Aleksandra Wielkiego, doszedł do wniosku że jazda sprzymierzonych stanowiła odwód .
Bibliografia liczy 9 stron, zawiera źródła, teksty epigraficzne i opracowania. Wśród opracowań dominuje literatura obcojęzyczna, przeważają prace pisane w języku angielskim ale również niemieckim, francuski i polskim.
Od strony edytorskiej książka prezentuje się bardo dobrze, co zresztą jest już normą w wydawnictwie Attyka. Cheronea została wydana w solidnej, twardej, lakierowanej oprawie, gwarantującej długi żywot woluminu. Na okładce zamieszczono zdjęcie amfory czarnofigurowej. Do pracy dołączono wkładkę zwierającą wiele ilustracji, kolorowych zdjęć – przedstawiających współczesne miejsca w Grecji i Macedonii opisywane w książce. Ponadto dodano trzy mapy, przedstawiające Grecję właściwą i świat egejski w IV wieku przed naszą erą oraz Macedonię. Dodatkowo zamieszczone zostały dwa plany bitew, jeden w rekonstrukcji autora, drugi według tradycyjnej rekonstrukcji. Na końcu książki, załączone są aneksy, w których, Czytelnik może zapoznać się między innymi z: chronologią i kalendarzem stosowanym przez Greków, opisami bitwy pod Cheroneją w źródłach antycznych i tekstem Teompa opisującego Filipa II i hetajrów.
Bez wątpienia jest to jedna z najlepszych prac historycznych dotyczących antyku, jaka ukazała się w pierwszej połowie 2011 roku. Świeżość spojrzenia na opisywane zagadnienia, odwaga w stawianiu kontrowersyjnych tez i umiejętność ich argumentowania budzi uznanie. Niezwykle wysoki poziom merytoryczny, łączy się z lekkim piórem autora, dzięki czemu Czytelnik otrzymuje książkę nie tylko bardzo fachową, ale i przyjemną w odbiorze. Cheroneja Jacka Rzepki znakomicie uzupełnia dotychczasową lukę w polskiej historiografii starożytnej. Jest to praca godna polecenia każdemu miłośnikowi starożytności, zainteresowanemu przebiegiem konfliktu pomiędzy Filipem II a koalicją greckich państw
