Autor: Dominika Lewandowska
-
Wydawnictwo: Sub Lupa
Data wydania: 2019
ISBN: 9788365886538
-
Wydanie: papierowe
Oprawa: miękka
Liczba stron: 346
Książka poświęcona jest zjawisku biologicznego hermafrodytyzmu w optyce autorów starożytnych. W pierwszej części wyodrębniono źródła dotyczące charakteru „androgyna” (gr. ἀνδρόγυνος), w tym znany passus z Sympozjonu Platona, które – wbrew aktualnie przyjętej opinii badawczej – nie opisują rzeczywistych hermafrodytów, lecz w zasadzie w całości odnoszą się do szeroko pojętej „zniewieściałości”, uważanej za cechę pejoratywną. W części drugiej poddano analizie relacje na temat osób posiadających jednocześnie męskie i żeńskie organy seksualne, pokazując, jak starożytni rozumieli przyczyny narodzin hermafrodytów oraz ich miejsce w społeczeństwie zorganizowanym według dwóch płci – oddzielnie uwzględniając punkt widzenia Greków i Rzymian. Uzupełnieniem pracy są rozdziały o mitologicznym Hermafroditosie i opowieściach o postaciach „zmiennopłciowych”, umieszczanych przez starożytnych na pograniczu hermafrodytyzmu. Niniejsza publikacja jest pierwszym tak kompleksowym omówieniem hermafrodytyzmu w starożytności, poddającym analizie różne typy źródeł (m.in. historiograficzne, medyczne, astrologiczne, normatywne) i dodającym do dyskusji także przykłady dotąd nieuwzględnione w podstawowych monografiach na ten temat z opisu wydawcy
Recenzowana książka dotyczy postrzegania obojnactwa w starożytności greckiej i rzymskiej. Praca składa się z dwóch części. Pierwsza z nich dotyczy greckiego pojęcia androgynos u autorów greckich, rzymskich, w tradycji żydowskiej i chrześcijańskiej, leksykonach bizantyjskich. Druga część dotyczy hermafrodytyzmowi w myśli greckiej i rzymskiej. Autorka analizuje postać Hermafroditosa, hermafrodytyzmowi w źródłach greckich, w źródłach rzymskich, oraz zmiennopłciowym.
W pierwszej części autorka monografii analizuje wzmianki, w których pojawia się termin androgin. Wśród analizowanych passusów znalazły się dzieła: Herodota, Eupolisa, Hippokratesa, Platona, Aischinesa, Menandra, Polibiusza, Diodora, Filona z Aleksandrii, Plutarcha, Muzoniusza Rufusa, Diona Chryzostoma, Polemona, Tryfona, Polibiusza z Sardes, Apolloniusza Dyskolosa, Swetoniusza, Juliusza Polluksa, Frynichosa, Lukiana, Eliusza Arystydesa, Marka Aureliusza, Artemidora, Achilesa Tacjusza, Filostratosa, czy Juliana Apostaty. Wśród dzieł żydowskich i chrześcijańskich analizuje ona prace od Septuaginty po Palladiusza, a wśród leksykonów bizantyjskich Hezychiusza, Focjusza czy Suda. Autorka przygląda się metodycznie każdemu z tych passusów. Dzięki temu może ona sformułować bardzo ciekawe i nowatorskie wnioski.
O ile ci autorzy używali terminu androgyn, to w prawie każdym przypadku nie oznaczał on obojnactwa. Najczęściej ten termin oznaczał zniewieściałego mężczyznę (mężczyzn), których kwestionowanie męskości było związane z ich zniewieściałością, a nie posiadaniem męskich i żeńskich gamet. Czasami termin był używany wobec mężczyzn, którzy uprawiali pasywnie seks homoseksualny lub tchórza, albo eunucha. Mimo że autorka analizowała świadectwa pochodzące w ciągu prawie ośmiu wieków, to nie widać ewolucji znaczenia terminu. Oczywiście niektórzy autorzy rozumieli termin w inny sposób, niż było to najczęściej, ale były to wyjątki. Do takich należy opis Platona z Fajdrosa, tam jednak filozof świadomie nadał słowu nowe znaczenie. Dopiero w późnej starożytności nastąpiło utożsamienie terminów androgynus i hermafroditos. Jedynie w dwóch przypadkach Posejdoniosa (u Diodora) i Flegona z Tralles ten termin był stosowany wobec obojnaków. Wniosek autorki jest nie tylko dosyć odkrywczy, ale słuszny. Androginiczność mężczyzn w greckim rozumienia świata oznaczało mężczyznę, który z różnych powodów nie zachowuje się jak mężczyzna.
Druga część pracy ma trochę inną strukturę. Na początku autorka analizowała wzmianki dotyczące boga Afroditosa, któremu miano oddawać część na Cyprze. Miał mieć on orientalne korzenie, cechy zarówno męskie jak żeńskie i dał początek Hermafrodytowi. Analiza autorki znów prowadzi do ciekawych i paradoksalnych wniosków, które wydają się być dobrze uzasadnione źródłowo. Należy odrzucić wschodnie konotacje, które są efektem z niezrozumienia XIX-wiecznych interpretacji wschodnich bogiń.
Następnie analizuje mit dotyczący Hermafrodyta, który znany jest ze świadectw Diodora, Owidiusza i Lukrecjusza, Lukiana. Te świadectwa wskazują raczej na boga „zmiękczonego” pierwiastkiem kobiecym, a nie będącego w połowie mężczyzną a w połowie kobietą. Także materiały ikonograficzne, rzeźby pochodzące najczęściej z czasów cesarstwa nie pokazują w połowie mężczyzny a w połowie kobiety — najczęściej ukazywano shemale — młodzieńców o kobiecej urodzie z kobiecymi piersiami, lub kobiety z penisem. Następnie autorka przedstawiła wzmianki dotyczące organizmów lub ludzi o męskich i żeńskich narządach rozrodczych. Potem analizowała źródła dotyczące obojnaków w czasach republiki. Autorka wymieniała wzmianki z Liwiusza i Obsekwensa oraz Orozjusza. Pomiędzy 209 r. p.n.e. a 90 r. p.n.e. wykrycie obojnaków traktowano jako prodigium, które trzeba było usunąć, zabić po wykryciu. W czasach cesarstwa traktowano je jako ciekawostkę i nie zabijano ich. Na koniec autorka analizowała sensacyjne passusy dotyczące zmiany/korekty płci.
Podsumowując recenzowaną monografię — jest ona wartościową analizą kilku zbliżonych problemów. Jest ciekawa i warta lektury. Autorka bardzo starannie analizuje wybrane passusy, czasami polemizując z utartymi interpretacjami.
