Autor: Krzysztof Nawotka
-
Wydawnictwo: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego
Data wydania: 2004
ISBN 83-2229-2618-9
-
Wydanie: papierowe
Oprawa: twarda
Liczba stron: 611
Aleksander, król Macedonii, syn Filipa II, następca perskich Achemenidów, jest jedna z najbardziej fascynujących i najczęściej dyskutowanych postaci historii powszechnej. Współcześni częściej nienawidzili go, niż podziwiali czy kochali, natomiast tuż po jego śmierci zaczęła otaczać go legenda, żywa do dziś.z przedmowy autora
Aleksander Wielki zdołał zamieszkać w masowej wyobraźni, stał się bohaterem wielu utworów literackich, barwną postacią zainteresowało się również kino. Nie powinno zatem dziwić, że wielka popularność syna Filipa II przełożyła się również na bogatą literaturę naukową i popularnonaukową.
Co prawda Polska nie może się równać pod tym względem ze światem anglosaskim, jednak liczba publikacji dotyczących postaci króla Macedończyków dostępnych na polskim rynku jest co najmniej satysfakcjonująca. Samych biografii Aleksandra III wydano w naszym kraju kilka; by wymienić tylko – Nicholasa Hammonda, Petera Greena, Iana Worthingtona, Krzysztofa Nawotki, czy najnowszej pozycji autorstwa profesora Kuleszy. Żadna inna postać antyku nie może równać się pod względem ilości biografii z Argeadą.
Którą zatem wybrać? Najlepiej przeczytać wszystkie i samemu wyrobić sobie zdanie, każda z wyżej wymienionych pozycji jest wartościowa, chociaż różni się od siebie w podejściu autora do osoby króla Macedonii i rozłożeniu akcentów. W mojej subiektywnej opinii najlepszą biografią jest ta autorstwa Krzysztofa Nawotki.
Autor tej obszernej (bo liczącej 611 stron) pracy jest filologiem klasycznym i historykiem zawodowo związanym z Uniwersytetem Wrocławskim. Profesor Krzysztof Nawotka ma w dorobku kilka przekładów dzieł antycznych i publikacji naukowych.
Życie tytułowego bohatera zostało przedstawione na tle szerokiej panoramy politycznej, geograficznej i kulturowej. Autor nie pisze kolejnej historii o wojskowości (fanów militariów uspakajam, w książce dobrze przedstawiono wojskowe aspekty działalności króla), skupiając się raczej na przedstawieniu Aleksandra jako polityka i człowieka z jednej strony obdarzonego wielka charyzmą i talentem, z drugiej gwałtownego i porywczego.
Każdy z autorów zajmujących się postacią Aleksandra Wielkiego ma swoje wyobrażenie na jego temat. Postrzeganie osoby i czynów syna Filipa II zmieniało się na przestrzeni wieków. Macedończyk raz był bohaterem, innym razem brutalnym tyranem, porównywany ze Stalinem i Hitlerem. Na tym tle Nawotka prezentuje bardzo wyważone osądy, raczej beznamiętnie podchodząc do oceny panowania Macedończyka.
Autor zrywa z mocno zakorzenionym w starszej historiografii wizerunkiem Persji pogrążonej w kryzysie gospodarczym. Nawotka zwraca uwagę na wzmożony obieg monetarny w Jonii i na skalę budownictwa monumentalnego w Jonii. Profesor sprzeciwia się tezie o militarnej słabości państwa Achemenidów, podkreśla że główną siłą armii perskiej była jazda, zaś uwarunkowania społeczne nie pozwalały na utworzenie sprawnej piechoty, wobec czego królowie Perscy zaciągali greckich najemników. W opinii Nawotki Persja za czasów Dariusza III przeżywała okres odrodzenia potęgi militarnej i terytorialnej (str.158).
Profesor przy okazji opisu bitwy pod Granikiem zauważa, że Memmnon z Rodos nie dowodził podczas tej bitwy greckimi najemnikami w szeregach perskich, co często błędnie przypisują mu niektórzy współcześni historycy.
Kolejnym plusem jest opis „wojny mysiej”, której Nawotka poświęca sporo miejsca. Jest to niewątpliwie zaleta w porównaniu z pracami Hammonda i Greena, w których wojna ze Spartą została jedynie zasygnalizowana.
Niewiele rzeczy można wytknąć autorowi – w podrozdziale poświęconym armii macedońskiej Nawotka pisze o sarissach, że „drzewce tego rodzaju włóczni wykonywano z bardzo twardego i elastycznego drewna derenia właściwego (Corpus mas), pospolicie występującego w Macedonii” (str.51). Jest to pogląd mocno zakorzeniony w starszej historiografii, jednak w świetle ostatnich badań uważa się że macedońskie włócznie wykonywano z jesionu (zobacz N.V. Sekunda, The Sarissa, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica 23 (2001), s. 13-42; J. Rzepka, Cheroneja, 2011, s.91.).
Kontrowersyjny jest pogląd autora, który uważa, że: „Z czysto militarnego punktu widzenia Cheroneja stanowi jeden z punktów zwrotnych w historii wojskości zachodniej, gdyż tu po raz pierwszy zwycięstwo zostało wywalczone przez kawalerie, a piechota na znacznym odcinku stabilizowała front, pozwalając działać ofensywnie jeździe”. Akurat recenzent zalicza się do zwolenników tezy, że o zwycięstwie nad Grekami zadecydował pozorowany odwrót macedońskiej piechoty, zaś działania jazy miały drugorzędne znaczenie.
W książce niekiedy szwankuje terminologia. Na stronie 88 autor pisze, że flota ateńska szacowana była na 350 okrętów wojennych. Należy zauważyć, że ten pleonazm przytrafia się tylko raz w całym tekście.
Biografia Aleksandra Wielkiego pióra profesora Krzysztofa Nawotki odniosła wielki sukces. Książka doczekała się dwóch wydań, a kupienie książki na rynku wtórnym graniczy z cudem. W 2010 roku ukazała się anglojęzyczna wersja biografii zatytułowana – „Alexander the Great”.
