Autor: Roger Penrose
- Tłumaczenie: Łukasz Lamża, Tomasz Miller
Tytuł oryginału: Fashion, Faith, and Fantasy in the New Physics of the Universe
Seria/cykl wydawniczy: –
Wydawnictwo: Copernicus Center Press
Data wydania: 2017
ISBN: 978-83-7886-319-9
- Wydanie: papierowe
Oprawa: twarda
Liczba stron: 816
Czy modne teorie, ślepo wyznawana wiara lub szalone spekulacje mają jakikolwiek udział w procesie naukowego poznawania Wszechświata? Profesor Roger Penrose, światowej sławy fizyk i matematyk, od niemal półwiecza nie tylko śledzi rozwój fizyki, ale i żywo w nim uczestniczy. W swojej najnowszej książce przygląda się roli, jaką odgrywają w tej dyscyplinie moda, wiara i fantazja. Na przykładzie teorii strun, kosmologii i mechaniki kwantowej opowiada o inspirującej, ale i czasem wiążącej ręce roli tych czynników na współczesnym froncie badań nad głęboką strukturą świata. Opisuje, w jaki sposób moda, wiara i fantazja ukształtowały jego własną karierę naukową, od teorii twistorów, uważanej za jedną z alternatyw dla teorii strun, po konforemną kosmologię cykliczną. Książka ta, jak wszystkie teksty Penrose’a, łączy niezwykłą głębię z szerokością perspektywy, dając jedyny w swoim rodzaju osobisty wgląd w świat współczesnej fizyki matematycznej. Copernicus Center Press, http://www.ccpress.pl
Nauka wciąż pogłębia naszą wiedzę o świecie. Fizyka i kosmologia nieustannie przybliżają nas do poznania prawdy o prawach rządzących Wszechświatem. Czy jednak kiedykolwiek poznamy całą prawdę? Tę jedną, uniwersalną prawdę? Słynną Teorię Wszystkiego? Naukowcy dokładają wszelkich starań, aby tak się stało. Spędzają godziny, dni i lata na opracowywaniu teorii, sprawdzaniu ich oraz testowaniu. Przeciętny fizyk teoretyczny nie jest jednak z planety Volkan – nie jest więc racjonalny do bólu, logiczny i nieskłonny do wzruszeń. Fizycy – jak każdy z nas – w większym lub mniejszym stopniu pozwalają by kierowały nimi emocje i poczucie estetyki.
Roger Penrose, brytyjski fizyk i matematyk, w swojej najnowszej książce traktuje o problemie podążania za modą i subiektywnymi przekonaniami osób uprawiających naukę. Książka bazuje na cyklu wykładów wygłoszonych na Uniwersytecie w Princeton. Wydaje się, że według autora ideałem nauki jest sterylna logika, bazująca na dowodach i falsyfikowalności; wolna od chciejstwa i subiektywności. Jak się okazuje, często w nauce niektóre teorie zyskują popularność z uwagi na swoje walory niekoniecznie merytoryczne, a bardziej estetyczne i… cóż tu dużo mówić – egotyczne. Co ciekawe, Penrose swoje przemyślenia na ten temat przedstawił pierwotnie w auli własnego uniwersytetu, wśród swoich kolegów. Wyobraźcie sobie ich miny…
Książka nie jest jednak – jak mogłoby się zdawać – serią przytyków autora skierowanych na kolegów po fachu, ale raczej zbiorem esejów czy wykładów. Czytelnik przede wszystkim pozna kilka ciekawych teorii naukowych, które swego czasu cieszyły się wielkim zainteresowaniem (słusznie czy też niesłusznie) świata nauki. Autor postawił sobie za cel przybliżenie czytelnikom tych teorii oraz sprecyzowanie, dlaczego według niego były one tak atrakcyjne dla jego kolegów po fachu oraz z jakiego powodu w przypadku większości z nich ich atrakcyjność nie szła w parze z ich prawdziwością.
W pierwszym rozdziale zatytułowanym: Moda Penrose przybliża niezwykle interesującą teorię strun, która czasy swojej największej świetności ma już za sobą, choć jeszcze nie tak dawno temu – jak zapewne większość pasjonatów fizyki pamięta – cieszyła się ogromnym zainteresowaniem i opinią modnej, wciąż potencjalnie rozważanej kandydatki na Teorię Wszystkiego. Sama teoria ma już ponad czterdzieści lat (powstała w 1970 roku), ale dopiero w ostatniej dekadzie osiągnęła szczyty popularności. Autor w tym rozdziale przybliża również między innymi zjawisko czasu w Teorii względności Einsteina. W rozdziale Wiara autor zajmuje się z kolei szerzej teorią kwantów. Penrose szanuje mechanikę kwantową (o ile można szanować teorię naukową), w pewnym sensie ją podziwia, ale ma bardzo duże wątpliwości odnośnie zasadności jej stosowania do wyjaśnienia Teorii strun. Jej stosowanie w przypadku Teorii strun, według autora jej nieuzasadnione, ponieważ rzeczywistość kwantowa jest zgoła inna niż rzeczywistość strun. Trzeci rozdział Fantaza traktuje o Wielkim Wybuchu, czarnych dziurach i – jak to określa autor – „fantastycznych kosmologiach”.
Roger Penrose nie chce jednak wyjść na malkontenta, tak jak nie chce, aby jego książka była rejestrem błędów jego kolegów po fachu. Proponuje własne rozwiązanie. Własne w znaczeniu teorii opisanej pierwotnie przez samego siebie, bazującej na twistorach (teoria matematyczna skonstruowana przez autora jeszcze przed powstaniem Teorii strun). Dzisiaj teoria ta jest uważana za nieprawdziwą, a na swego rodzaju złośliwość historii zakrawa fakt, że (jak donosi Wikipedia) w 2003 roku teoria twistorów została twórczo wykorzystana. Razem z teorią strun stała się podstawą tzw. twistorowej teorii strun[1].
Moda, wiara i fantazja to wymagająca pozycja. Z uwagi na rozmiary ledwo można ją utrzymać w dłoniach (czytanie w komunikacji miejskiej raczej odpada). Równie wymagająca jest jednak jej treść. Penrose co prawda wychodzi naprzeciw swoim czytelnikom, powtarzając co istotniejsze informacje na temat dziedzin nauki, którymi za chwilę będzie się zajmował, nie należy jednak zapominać, że pierwotnie materiał użyty w książce był serią wykładów przeznaczonych dla studentów i wykładowców. Jest więc więcej niż pewne, że autor zakłada co najmniej minimalne przygotowanie merytoryczne zainteresowanych książka czytelników. Na szczęście tok narracji cechuje jasność myśli i ciągłość rozumowania, dzięki czemu – choć lektura ta wymaga nieco wysiłku – naprawdę trudno jest się w niej zagubić.
Mimo wszystko uważam, że z uwagi na obszerność książki, tematykę oraz dość wysoką cenę, książka ta znajdzie odbiorców raczej wśród osób zawodowo związanych z fizyką teoretyczną lub wśród jej prawdziwych pasjonatów.
[1] https://pl.wikipedia.org/wiki/Teoria_twistorów
