Autor: Hanoch Gutfreund, Jürgen Renn
-
Tłumaczenie: Tomasz Lanczewski
Tytuł oryginału: Einstein on Einstein: Autobiographical and Scientific Reflections
Wydawnictwo: Copernicus Center Press
Data wydania: 2022
ISBN: 9788378866275, 9788378866282 (ebook)
- Wydanie: papierowe, e-book (epub, mobi)
Oprawa: twarda
Liczba stron: 352
Jest rok 1946. Za biurkiem, w domu, jakich setki w Princeton, zasiada twórca największej rewolucji naukowej XX wieku. Na czterdziestu pięciu stronach opisuje swoje życie, od zachwytów dzieciństwa do ostatecznych pytań starzejącego się naukowca. Tworzy coś, co nazwie swoim własnym nekrologiem — a my musimy nazwać jednym z najcenniejszych dokumentów nauki.
Sześćdziesięciosiedmioletni Albert Einstein nie pała entuzjazmem do autobiografii. Uważa, że „zazwyczaj są owocem narcyzmu i negatywnych uczuć wobec innych”. W rezultacie powstaje autobiografia intelektualna intensywna w treści, ale niejako zaszyfrowana. Hanoch Gutfreund i Jürgen Renn, wytrawni znawcy Einsteina, mają jednak klucz i otwierają drzwi na oścież. Udowadniają, że wielkich myślicieli należy czasem szukać na wydziałach innych niż filozoficzny.
z opisu wydawcy
Einstein o Einsteinie to niezwykle pasjonująca książka, którą trudno zakwalifikować tylko do jednego gatunku. Nie jest to biografia ani esej, ani tym bardziej książka popularnonaukowa. Ona nie jest żadną z nich i jest każdą na raz.
Książka, którą dostarczył swoim czytelnikom Copernicus Center Press jest częścią cyklu Biblioteka Żywych Filozofów. Jest to seria książek zapoczątkowana przez Paula Arthura Schilppa w 1939 roku nakładem wydawnictwa Northwestern University. Biblioteka została pierwotnie pomyślana jako środek, za pomocą którego filozof mógł odpowiadać swoim interpretatorom jeszcze za życia, mając nadzieję, że rozwiązuje niekończące się filozoficzne spory o to, co ktoś „naprawdę miał na myśli”. Po pierwszych sześciu wydaniach pomysł był bliski upadku, ponieważ nie cieszył się popularnością, dopiero gdy do sprzedaży trafił tom o Einsteinie (numer 7), Schilpp był w stanie spłacić uniwersytetowi koszty publikacji tego i wcześniejszych tomów. Natomiast nakład tego tomu podwojono do pięciu tysięcy egzemplarzy i wszystkie zostały sprzedane w ciągu dziesięciu miesięcy. Albert Einstein aż do dzisiaj pozostaje jedynym autorem, który nie jest przede wszystkim filozofem.
Każdy tom serii składa się z następujących, tych samych czterech części:
- intelektualnej autobiografii filozofa
- cyklu artykułów opisowych i krytycznych zarówno orędowników jak i przeciwników myśli filozofa;
- odpowiedzi samego filozofa skierowanej do krytyków;
- bibliografii pism filozofa.
Zatem w książce Einstein o Einsteinie czytelnik znajdzie krótką (ale też nie za krótką) notę autobiograficzną, wzbogaconą o pewne dokumenty historyczne wzbogacające o kontekst, zgromadzone przez lata zapiski samego Einsteina i komentarze do nich, a także tekst Einsteina stworzone specjalnie na potrzeby wydania. Widać zatem, że trudno byłoby przyporządkować książkę do jednego tylko gatunku. Jest to coś w rodzaju amalgamatu książki (auto)biograficznej, eseju naukowego, eseju filozoficznego i powiastki filozoficznej. Która z tych części jest najważniejsza? Trudno powiedzieć, ale wydaje mi się, że ta z punktu drugiego, bo to właśnie tam znajduje się esej na temat poszukiwania ujednoliconego światopoglądu naukowego, po nim zaś następuje dwanaście szkiców komentujących główne wątki tekstu Einsteina.
W przedmowie zapiski autobiograficzne Einsteina są porównane do świeckiego odpowiednika Wyznań św. Augustyna. Augustyn żył w czasach wielkich zmian (przełom IV i V wieku), kiedy Cesarstwo Rzymskie uległo podziałowi na wschodnią i zachodnią część i te wydarzenia miały wielki wpływ na Augustyna, na jego wewnętrzny niepokój i niepewność jutra. Einstein zresztą czytał Wyznania i prawdopodobnie był nimi zafascynowany na tyle, aby spróbować pisać swoje przemyślenia w podobnym stylu. Ten styl można scharakteryzować jako styl człowieka dążącego w słowie i myśli do osiągnięcia do wewnętrznej wolności i odnalezienia własnego miejsca w ramach większej społeczności, podlegającej nieustannym zmianom.
Same zapiski Einsteina, część książki jego autorstwa jest biografią intelektualną. Nie ma praktycznie żadnych odniesień do miejsc ani osób, nie sposób też znaleźć wspomnień zdarzeń z jego prywatnego życia, być może poza kilkoma wspomnień z wczesnego dzieciństwa. O wiele więcej niż o swoim życiu opowiada o swoim życiu wewnętrznym, o życiu intelektualnym i przemyśleniach o świecie. Choć każdy chyba zna, choć kilka bon motów przypisywanych Einsteinowi, to nie każdy zdaje sobie sprawę, że miał on własne, bardzo konkretne przemyślenia na sprawy niezwiązane z nauką. Miał zdecydowane poglądy na temat demokracji, życia społecznego, źródeł autokratyzmu, a nawet podziałów klasowych wciąż istniejących we współczesnym mu świecie. Nie stroni też od filozofowania na tematy metafizyczne, na temat sztuki, piękna i ich znaczenia dla ludzi. Potrafi nawet zdefiniować, czym dla niego jest idealne życie…
Czytelnik dostaje więc do ręki książkę wyjątkową, której odpowiednik trudno znaleźć na polskim rynku, ponieważ stanowi ona świadectwo myśli jednego z najwybitniejszych naukowców wszech czasów. O jej wyjątkowości stanowi fakt, że prowadzi ona do samego źródła, do eseju Alberta Einsteina o Albercie Einsteinie i co równie ważne – choć być może niespodziewane – nauka i wkład autora w jej rozwój wcale nie jest najważniejsza. Daje nam ona dostęp do Einsteina-człowieka bardziej niż Einsteina-naukowca. A co najważniejsze dla osób, które tak jak ja, mają obawy, że pierwszy wzór matematyczny będzie końcem lektury, pragnę pocieszyć – tu wzorów nie ma! Jest za to treść.
