Dźwignie wyobraźni i inne narzędzia do myślenia

Autor: Daniel Dennett

• Szczegółowe informacje
• Informacje dot. wydania

• Tłumaczenie: Łukasz Kurek
  Tytuł oryginału: Intuition Pumps and Other Tools for Thinking
  Seria/cykl wydawniczy: –
  Wydawnictwo: Copernicus Center Press
  Data wydania: 2015
  ISBN 978-83-7886-113-3
  
• Wydanie: papierowe
  Oprawa: twarda
  Liczba stron: 648

Myślenie jest trudne. Myślenie o niektórych problemach jest tak trudne,  że może rozboleć Cię głowa od samego myślenia o myśleniu o nich!

Książka ta stanowi kolekcję moich ulubionych narzędzi do myślenia. Nie będę ich tylko opisywał; zamierzam się nimi posłużyć, aby łagodnie przeprowadzić twój umysł przez trudne terytorium aż do dość radykalnych koncepcji znaczenia, umysłu i wolnej woli.
Zaczniemy od narzędzi prostych i uniwersalnych, mających zastosowanie do wszystkich rodzajów zagadnień. Niektóre z nich są znajome, ale inne nie były wcześniej często dyskutowane.

Następnie pokażę Ci pewne narzędzia, które rzeczywiście są przeznaczone do zadań specjalnych, zaprojektowane tak, aby rozsadzić tę czy inną specyficzną i uwodzicielską ideę, oczyszczając drogę przed powrotem z głębokich kolein, które wciąż ograniczają i wprawiają w zakłopotanie ekspertów.

Napotkamy i rozmontujemy również różne złe narzędzia do myślenia, nic nie warte przyrządy do perswazji, które mogą Cię zaprowadzić na manowce, jeśli nie będziesz ostrożny.

Niezależnie od tego, czy spokojnie dotrzesz, czy też nie, do proponowanego przeze mnie miejsca przeznaczenia – i czy postanowisz pozostać tam ze mną – podróż ta zaopatrzy Cię w nowe sposoby myślenia o omawianych zagadnieniach i myślenia o myśleniu.

Daniel C. Dennett

Copernicus Center Press, http://www.ccpress.pl

Był to niezwykły zbieg okoliczności, że przeczytałem tę książkę zaraz po „Historii naturalnej ludzkiego myślenia”. „Historia…” traktuje o tym, jak człowiek nauczył się myśleć i dlaczego myśli tak, jak myśli. „Dźwignie wyobraźni” natomiast stawiają przed czytelnikiem wyzwanie; autor mówi: porzuć stare nawyki myślenia i zacznij używać mózgu w jak najlepszy i najefektywniejszy sposób.

„Dźwignie wyobraźni i inne narzędzia do myślenia” prezentuje czytelnikom siedemdziesiąt siedem najbardziej efektywnych „pogłębiaczy wyobraźni i skupienia”. Dennett kieruje narracją, prowadząc czytelników przez niektóre z najbardziej pasjonujących tematów nauk ścisłych i psychologii: ewolucji, znaczeniu, umysłu czy też wolnej woli. Autor przekonuje czytelników do myślenia o najbardziej skomplikowanych i pobudzających do myślenia problemach w konkretny sposób. W tym celu autor skłania do porzucenia niektórych przekonań oraz zmiany nawyków myślowych, a przede wszystkim otwarcia się na prostotę. Książka traktuje o ulubionych filozoficznych eksperymentach myślowych Daniela Dennetta.

Jak w każdej dziedzinie, tak i w myśleniu potrzebne są narzędzia do sprawnego działania. Autor wymienia kilka etapów tego procesu, nazywając je umownie: etykietowaniem (nadanie nazwy, bardziej w celu formalnym); odnalezienie przykładów, analogii oraz metafor; budowanie rusztowania (czyli korzystanie z narzędzi pozwalających przyjrzeć się problemowi z każdej strony) oraz zastosowanie pewnego rodzaju eksperymentów myślowych – dźwigni wyobraźni. Z właściwym sobie wdziękiem i dowcipem, Dennett zręcznie wykorzystuje swoje narzędzia myślenia, aby uzyskać „przyczepność” do pozornie bardzo skomplikowanych i złożonych problemów (stąd nazwy: rusztowanie i dźwignia), opisując ze szczegółami, w jaki sposób i dlaczego każde narzędzie z tych narzędzi działa.

Pierwsze rozdziały mogą przywodzić na myśl podręcznik erystyki, ponieważ dotykają problemu logiki wypowiedzi i sztuki logicznego myślenia. Dennett podpowiada w jaki sposób spójnie myśleć, aby utworzyć ciąg przyczynowo-skutkowy, a jednocześnie spojrzeć na problem całościowo, a oprócz tego wskazuje narzędzia, które mogą służyć do wyławiania wewnętrznej niespójności i braku logiki w myśleniu innych. Przedstawia uniwersalne narzędzia do myślenia. Obok ogólnie znanych teorii, jak na przykład: brzytwy Ockhama i reductio ad absurdum Dennett przedstawia autorskie narzędzia logiczne: Uwięzionego w pokoju kontrolnym robota, Strzeż się pierwszego ssaka, czy Chiński pokój. Swoją rozprawę podzielił na kilka części, w których uczy myślenia o: znaczeniu lub treści, ewolucji, świadomości, wolnej woli. Jego celem jest nauczenie myślenia o tych (pośrednio również o każdych innych) aspektach w sposób prosty, nawet kiedy mamy się zmierzyć z bardzo trudnymi zagadnieniami. To w połączeniu z jego dowcipną narracją sprawia, że książkę pochłania się błyskawicznie.

Myślę, że najważniejszymi wnioskami, jakie można wyciągnąć z lektury książki są:

1. Staraj się postrzegać rzeczy tak prosto, jak tylko się da. Intuicja bardzo często nas zawodzi
2. Nawet jeśli argument wydaje się przekonujący, spróbuj zmienić jakąś jego część, jakiś element, aby sprawdzić, czy całość stanie się nieprzekonująca czy też jeszcze bardziej przekonująca.
3. Przyczyny rzeczy szukaj na odpowiednim poziomie. Na przykład nie ma konieczności odwoływania się do struktury molekularnej cząsteczki, aby wyjaśnić zjawisko tarcia.

Bardzo się cieszę, że miałem możliwość przeczytania „Dźwigni wyobraźni”. Dennett – jak zawsze – prowokuje do myślenia, choć czasami stawia na szok poznawczy, a nie na przyjazne wprowadzenie w temat. Całe szczęście, że nie skrywa się za filozoficznym żargonem, a stosowanie prezentowanych przez Dennetta dźwigni w wykonywanych samodzielnie eksperymentach myślowych daje mnóstwo zabawy.