Autor: Jean-Paul Vernant (red.)
-
Tłumaczenie: Paweł Bravo, Łukasz Niesiołowski-Spanò
Tytuł oryginału: L’Uomo Greco
Wydawnictwo: Świat Książki
Data wydania: 2000
ISBN 83-7227-189-5
-
Wydanie: papierowe
Oprawa: twarda
Liczba stron: 345
Każdy tom w serii W KRĘGU CODZIENNOŚCI jest zbiorem esejów wybitnych historyków europejskich, którzy analizując rozmaite przejawy życia: społecznego, religijnego, naukowego, ekonomicznego i politycznego dają pełny obraz człowieka danej epoki poczynając od starożytności po współczesność.informacja wydawcy
Wydanie w Polsce takich serii, jak pięciotomowa Historia życia prywatnego, czy trzytomowej Historii ciała spotkało się z w pełni uzasadnionym uznaniem, ale innym cyklem godnym uwagi jest także W kręgu codzienności zawierający charakterystykę wybranych ról społecznych występujących w danej cywilizacji bądź epoce. Jednym z nich jest właśnie recenzowany Człowiek Grecji, uchodzący (czy słusznie?) za jeden z najbardziej udanych tomów serii.
Pomysł na ten tom okazał się odmienny niż w przypadku pozostałych, gdyż nie dotyczy poszczególnych kategorii ludności, lecz różnych wymiarów funkcjonowania mieszkańca polis. Jest to bardzo interesująca koncepcja, ponieważ pozwala na nałożenie kilku warstw poznawczych, zapewniających głębszy i bardziej rozbudowany obraz obywatela wraz z ciążącymi na nim powinnościami, niż się to zazwyczaj udaje uzyskać. I tak, Claude Mossé przedstawił aktywność gospodarczą, Yvon Garlan – formy partycypacji w działaniach wojennych, Giuseppe Cambiano – dorastanie i socjalizację, Luciano Canfora – składowe obywatelskości, James Redfield – życie domowe, a Charles Segal – udział w uroczystościach i rozrywkach publicznych. Przyjęcie takiego konceptu niosło pewne ryzyko, albowiem musiało przyczynić się do marginalizacji ważnych kategorii ludności, przede wszystkim kobiet i niewolników. Siłą rzeczy z uwagi na treść zachowanych źródeł dominują informacje odnoszące się do Ateńczyków, które nie są w pełni reprezentatywne dla świata greckiego, składającego się przecież z ponad 700 poleis. Każdorazowo należy mieć to na uwadze, aby automatycznie nie przenosić pewnych obserwacji na ogół Greków.
Lektura książki nie należy do najłatwiejszych, a to dlatego, że nacisk został przez autorów położony na sferę intelektualną kosztem opisu działalności praktycznej. Dla osób mających regularną styczność z pracami poświęconymi antycznej Helladzie nie będzie to zaskoczeniem, podobnie jak ciążenie autorów ku antropologii kulturowej. Zachowując wszelkie proporcje, efekt ich starań przywodzi na myśl niektóre studia zawarte w Antropologii antyku greckiego. Wśród starożytników środowisko badaczy Grecji już od pewnego czasu odgrywa wiodącą rolę i treść tej książki zdaje się to potwierdzać, choć brak w gronie autorów Jean-Paula Vidal-Naqueta może budzić zdziwienie. Na szczęście zaproszono do współpracy drugiego z wielkich francuskich uczonych tamtego czasu – odpowiedzialnego za wstęp Jean-Paula Vernanta.
Przyjęta forma eseju naukowego sprawiła, że – poza wyjątkiem w postaci tekstu Garlana – przedstawionym rozważaniom daleko do kompletności, a co więcej: nie nadają się dla początkującego czytelnika początkującego. Zawierają jednak na tyle dużo inspirujących przemyśleń, że nie da się przejść obok nich obojętnie. W moim odczuciu najlepiej wypadł wspomniany rozdział Garlana oraz partia napisana przez Cambiano, choć to zapewne w dużej mierze zasługa spójności ich rozważań i trzymania na wodzy pokusy nadmiernego skupienia się na aspektach teoretycznych. Nawiasem mówiąc, zawsze po powrocie z Grecji mam wrażenie, że realia tamtejszego życia często musiały się mieć nijak do przeintelektualizowanych studiów pisanych przez niektórych badaczy, którym zdaje się umykać, że nie każdy Hellen czytał dzieła Platona i przedkładał refleksję nad kondycją ludzkości nad połów ryb bądź wypas owiec.
Zastanawiam się, czy aby na pewno słusznym posunięciem było zrezygnowanie z takich zagadnień, jak stosunek do barbarzyńców czy szeroko rozumianych cudzoziemców, względnie dominujących nurtów kulturowo-intelektualnych (rozdział pt. „Twórca”?) determinujących różne aspekty greckiego życia. Tworzenie opracowań zbiorczych zawsze wiąże się jednak z pewnymi kompromisami i byłoby dziwne, gdyby nie stało się tak i tym razem. Faktem jest natomiast, że na tle innych tomów wydanych w ramach serii liczba autorów okazała się niewielka. Trudno mi orzec co było przyczyną takiego stanu rzeczy, ale nie od dziś wiadomo, że „więcej” nie znaczy automatycznie „lepiej”.
Przekład i forma wydania nie budzą zastrzeżeń, co w przypadku tak ciekawej pozycji stanowi dodatkowy atut. Zapewne duża w tym zasługa czynnego udziału w procesie wydawniczym osób funkcjonujących na co dzień w środowisku naukowym.
Trudno zakończyć recenzję inaczej niż stwierdzeniem, że Człowiek Grecji jest wartościowym uzupełnieniem niemałej przecież biblioteczki, na którą składają się wydane w Polsce prace poświęcone starożytnej Helladzie. Być może nie stał się zarzewiem jakiejś rewolucji naukowej, ale błędem byłoby zlekceważenie tej publikacji. A że inspirujących lektur nigdy za wiele, jej polecenie zdaje się być czystą formalnością.
