Zaburzony umysł. Co nietypowe mózgi mówią o nas samych

Autor: Eric R. Kandel

• Szczegółowe informacje
• Informacje dot. wydania

• Tłumaczenie: Dariusz Rossowski
  Tytuł oryginału: The Disordered Mind: What Unusual Brains Tell Us About Ourselves
  Wydawnictwo: Copernicus Center Press
  Data wydania: 2020
  ISBN: 978-83-7886-529-2, 978-83-7886-488-2 (e-book)
  
• Wydanie: papierowe, e-book (epub, mobi)
  Oprawa: twarda
  Liczba stron: 336

Dlaczego matematycy przejawiają częściej cechy autystyczne? W jakim stopniu moralne decyzje są uwarunkowane przez biologię? Czy psychoterapia może zmieniać strukturę układu nerwowego? W jaki sposób indywidualne poczucie „ja” wyłania się z fizycznej materii mózgu?

To tylko niektóre z kwestii, jakie w swojej najnowszej książce porusza noblista, jeden z pionierów współczesnej neuronauki, profesor Eric R. Kandel. Szczegółowo opisuje zakłócenia procesów mózgowych, skutkujące trapiącymi ludzkość zaburzeniami, takimi jak: autyzm, depresja, choroba afektywna dwubiegunowa, schizofrenia, choroby Alzheimera i Parkinsona czy zespół stresu pourazowego.

Kandel przybliża każde z tych zaburzeń, podaje historię ich diagnozowania i metod leczenia oraz omawia najnowsze badania z zakresu genetyki, neurochirurgii i farmakologii. Przekonuje, że badając zakłócenia pracy mózgu, pogłębimy swoją wiedzę o myśleniu, odczuwaniu, pamięci i kreatywności każdego z nas, a dogłębne zrozumienie zaburzeń pozwoli zmierzyć się z wielkim pytaniem, w jaki sposób miliardy neuronów generują świadome „ja”.

Przystępnie napisana, fascynująca lektura. – „The Washington Post”

z opisu wydawcy

Czy choroba może wyjaśnić, czym jest zdrowie? Czy możemy opisać, jak działa mechanizm, oceniając, co się w nim zepsuło? Czy wystarczającym będzie zwyczajne odwrócenie porządków i definiowanie zjawiska poprzez jego przeciwieństwo? Nie zawsze na tej podstawie to się udaje, ponieważ badający ma dużą szansę na to, że uwikła się w błędne koło tłumaczenia idem per idem. Jednakże w tym konkretnym problemie okazuje się, że istotnie racje miał Kochanowski, kiedy pisał: „Szlachetne zdrowie, nikt się nie dowie jako smakujesz aż się zepsujesz”.

Autor Zaburzonego umysłu poświęcił całe swoje życie zrozumieniu wewnętrznych mechanizmów pracy mózgu oraz motywacji ludzkiego zachowania. Jego fascynacja narastała już we wczesnych latach trzydziestych ubiegłego wieku, kiedy jako mały chłopiec musiał uciekać z Wiednia po zajęciu miasta przez wojska nazistowskie. To wtedy po raz pierwszy zaczął się zastanawiać nad istotą ludzkiego umysłu, nad tym, dlaczego ludzie dają się porywać innym ludziom i głoszonym przez nich ideom. Kiedy myśli te nabrały bardziej dojrzałych form, zrodziły się kolejne pytania: jak to się dzieje, że rozwinięte gospodarczo i kulturalnie oraz dobrze wykształcone społeczeństwo może tak szybko przejść na stronę zła? W jaki sposób jednostka dokonuje wyborów moralnych? Czy uszkodzony chorobowo mózg może być bardziej podatny na „złe” idee oraz czy lekarze mogą leczyć socjopatyczne umysły? Eric Kandel został psychiatrą, ponieważ chciał zrozumieć te zagadnienia.

Umysł (nie mózg, ale umysł właśnie) jest jednak zagadnieniem nieuchwytnym. Największym wyzwaniem w badaniach nad nim jest dobranie takich metod, które będą obiektywne i mierzalne. Z tego też względu w centrum zainteresowań Kandela znalazły się takie pytania, które są podatne na badania metodami naukowymi. Dlatego też w jego książce znajdziemy odpowiedź na pytania, co dokładnie się dzieje, kiedy nasze normalne procesy mózgowe bywają zakłócane. W szczególności będzie to dotyczyło procesów, które prowadzą do chorób, takich jak m.in. autyzm, depresja, zaburzenia afektywne dwubiegunowe i schizofrenia. Ale też choroby neurodegeneracyjne, jak choroba Alzheimera i Parkinsona. Teza, którą autor stawia implicite, jest taka, że poznanie zaburzonych procesów ma wielkie znaczenie dla lepszego rozumienia prawidłowych mechanizmów mózgowych.

Wcześniej jednak trzeba sobie odpowiedzieć na pytanie: jak z milionów szyfrowanych sygnałów wysyłanych przez neurony rodzi się język, miłość, sztuka? Jak to się dzieje, że niektórzy ludzie, jednostki raczej niż masa zostają obdarzeni specjalnymi zdolnościami. Czy to Daimonion, jak chciał Czesław Miłosz? Mityczne i efemeryczne natchnienie? A może po prostu obłęd? Szaleństwo, które odrzuca myśl standardową i otwiera wrota nieświadomości, którą każdy posiada, ale nie każdy ma do niej dostęp? Źródłem kreatywności niewątpliwie jest mózg i ma ona fundament biologiczny. Pewne formy kreatywności przejawiają się w kontekście zaburzeń umysłowych, choć równocześnie kreatywność nie jest przecież uwarunkowana chorobą psychiczną. Wydaje się, że jej genezą nie jest jakiś brak, uszkodzenie, ale wręcz przeciwnie – jakiś naddatek. Coś dodatkowego, czego „normalny” mózg nie posiada albo przynajmniej wzmocnienie tego, co w przeciętnej skali nie daje tak efektownych rezultatów. Szczególnie ciekawe badania na ten temat powstały w wyniku obserwacji osób ze schizofrenią i chorobą afektywną dwubiegunową. Badania nad świadomością i jej zaburzeniami wskazują dzisiaj, że nie jest ona jednorodną funkcją mózgu, ale raczej różnymi stanami w różnych kontekstach. Nie jest też niczym nowym spostrzeżenie, że za nasze świadome czyny odpowiadają nieświadome procesy.

Zatem, wracając do pytania, którym rozpocząłem niniejszy tekst – czasami najlepiej jest tłumaczyć zjawisko poprzez jego odwrotność. W tym przypadku: zdrowie poprzez chorobę. Jednakże, jak widać powyżej, autor nie poprzestaje jedynie na przedstawieniu fizjologii mózgu w perspektywie funkcjonowania jego poszczególnych części. W zasadzie to dopiero początek, punkt wyjścia do dalszych dywagacji. Do arcyciekawych dywagacji o kreatywności, świadomości oraz samoświadomości ludzkiej.