Kod życia. Jennifer Doudna, edycja genów i przyszłość ludzkości

Autor: Walter Isaacson

• Szczegółowe informacje
• Informacje dot. wydania

• Tłumaczenie: Michał Strąkow
  Tytuł oryginalny: The Code Breaker: Jennifer Doudna, Gene Editing, and the Future of the Human Race
  Wydawnictwo: Insignis
  Konsultacja naukowa: dr Milena Paw, dr Dawid Wnuk
  Data wydania: 2023
  ISBN: 978-83-67710-27-5, 978-83-67710-28-2 (ebook)
• Wydanie: papierowe, ebook (epub, mobi)
  Oprawa: miękka
  Liczba stron: 722

Walter Isaacson (ur. 1952) – dyrektor generalny Aspen Institute, były szef CNN i redaktor naczelny magazynu „Time”. Autor książek Einstein. Jego życie, jego wszechświat (2010, W.A.B.), Steve Jobs (2011, Insignis), Benjamin Franklin: An American Life, Kissinger: A Biography oraz The Wise Men: Six Friends and the World They Made (wspólnie z Evanem Tomasem).o autorze

W świecie filmu Gattaca – szok przyszłości profil genetyczny określał, co każdy może osiągnąć i kim może zostać. Zostałeś poczęty w sposób naturalny, a badania wykazały wysokie ryzyko różnych schorzeń? No cóż, twoi rodzice popełnili wielki błąd. W przeciwieństwie do tych, którzy poczęli dziecko z użyciem potężnych narzędzi biotechnologicznych, umożliwiających dobór pożądanych cech potomka. W 1997 roku, kiedy film wszedł na ekrany, było to czyste science fiction. Tymczasem ledwie 20 lat później, w listopadzie 2018 roku chiński biofizyk He Jiankui ogłosił, że kilka tygodni wcześniej urodziły się pierwsze dzieci, które powstały w wyniku udanej edycji genomu. Wiadomość ta wywołała szok i poruszenie tak wśród opinii publicznej, jak i naukowców. Ostatecznie SUSTech (Southern University of Science and Technology) – uniwersytet, na którym He pracował – zwolnił go, a chiński sąd ludowy skazał go na karę pozbawienia wolności i grzywnę w wysokości 3 mln yuanów (ok. 1,7 mln złotych). Wszystko to możliwe było dzięki odkryciu możliwości bakteryjnego systemu CRISPR/Cas, który okazał się bardzo precyzyjnym narzędziem do edycji genomu. Kluczowe odkrycia dotyczące opracowanego ostatecznie w pierwszej połowie lat 2010 narzędzia już w 2020 roku doczekały się uznania ze strony zwykle nierychliwego Komitetu Noblowskiego, który postanowił nagrodzić szczególny wkład dwóch naukowczyń Emmanuelle Charpentier i Jennifer Doudny.

Druga z wyróżnionych pań jest główną bohaterką książki Kod życia. Jennifer Doudna, edycja genów i przyszłość ludzkości autorstwa specjalizującego się w biografiach Waltera Isaacsona. Tytuł ten nie jest jednak klasycznym życiorysem. Choć Doudna bez wątpienia jest w centrum wydarzeń i poświęcono jej najwięcej miejsca, amerykańska biochemiczka stała się dla Isaacsona raczej punktem wyjścia dla znacznie szerszej podróży w świat biotechnologii i możliwości, które przed nami roztacza.

Autor wychodzi od tego, że książki mogą mieć magiczną moc. Niejeden bowiem naukowiec (ze mną włącznie), może wskazać tę jedną pozycję, która w dzieciństwie lub wczesnej młodości złapała go (lub ją) na haczyk, kierując ku wyborowi kierunku studiów i zawodowej kariery. Dla Jennifer Doudny tym magicznym tytułem była Podwójna helisa współodkrywcy struktury DNA, Jamesa Watsona. Następnie Isaacson przypomina same początki genetyki, wychodząc od Darwina oraz Mendla, i prowadząc nas w stronę Watsona, Cricka, Wilkinsa oraz Franklin. Kolejne osiągnięcia w tej dziedzinie – choćby odczytanie ludzkiego genomu – przeplatane są wczesnymi dziejami życia i kariery głównej bohaterki. Oczywiście centralne miejsce zajmuje tu kwestia historii odkrycia samego systemu CRISPR-Cas i stopniowego uświadamiania sobie przez kolejnych naukowców jego potencjału. Jasno pokazuje to, że w nauce całkiem często droga do wielkiego odkrycia bywa z początku niepozorna i zupełnie niespodziewana. Przy okazji opowieści o losach badań nad CRISPR-Cas dowiadujemy się, jak system ten działa w naturze i w jaki sposób naukowcy próbowali go ujarzmić na potrzeby biotechnologii. Poznajemy też dzieje zaciekłej rywalizacji różnych zespołów naukowych, szczególnie pod sam koniec wyścigu ku publikacji dowodów na to, że narzędzie to można wykorzystać do edycji genomu ssaków – w tym i człowieka. Zresztą publikacje wcale nie zatrzymały współzawodnictwa. Wręcz przeciwnie, rozpoczęły jeszcze bardziej zażarty bój o uzyskanie patentów, które pozwoliłyby czerpać zyski z komercjalizacji tych przełomowych odkryć. Każdy, kto interesuje się nauką, z pewnością słyszał o wojnie patentowej między Doundą i Uniwersytetem Kalifornijskim w Berkeley, a Feng Zhangiem i Broad Institute. Warto przy tym od razu zaznaczyć, że Isaacson nie brnie w tanią sensację. Stara się przedstawiać spory na tyle obiektywnie, na ile to możliwe, pokazując przy tym różne punkty widzenia, nie tylko ten Jennifer Doudny. Co ważne, autor potrafi też zachować balans między przedstawianiem zagadnień czysto naukowych i tych „okołonaukowych”, nie tracąc z oczu tych pierwszych nawet wówczas, gdy w rzeczywistości zostały one zepchnięte nieco na bok przez pogoń o pierwszeństwo odkrycia (a w perspektywie również pieniądze). Warto też podkreślić, że swoje miejsce w książce mają również rozważania etyczne nad granicami naszej ingerencji w naturę (w tym przede wszystkim nasze własne geny). Bardzo dobrym zabiegiem w tym kontekście było też przywołanie poglądów i działań środowiska biohakerów. Wątek ten z pewnością nadałby się na zupełnie odrębną książkę.

Książka Isaacsona liczy sobie niemal 700 stron, ale sposób, w jaki autor przedstawia temat, sprawia, że ani przez moment nie czułem się znudzony. Zamiast liczenia, ile zostało jeszcze do końca, pod koniec pojawiła się we mnie raczej chęć czytania dalej i swego rodzaju smutek, że to już finisz. I pomyśleć, że, kiedy zobaczyłem tę „cegłę”, zacząłem się zastanawiać, ile można napisać o Doudnie… Książkę ilustruje szereg zdjęć, przedstawiających głównych jej bohaterów, oraz rycin prezentujących samo działanie systemu CRISPR-Cas. Dzięki temu, że język nie jest przesadnie techniczny, książkę polecić można każdemu czytelnikowi. Myślę, że każdy pasjonat nauki znajdzie tu coś dla siebie. Ba, moim zdaniem może ona spodobać się również tym, którzy o nauce czytają raczej z rzadka. Warto też pochwalić samo wydawnictwo za przeprowadzenie konsultacji naukowych. Ostatnio zbyt dużo jest na polskim rynku książek popularnonaukowych, których wartość deprecjonują złe tłumaczenia i brak odpowiedniej redakcji tekstu.