GPS mózgu. Droga Moserów do Nagrody Nobla

Autor: Unni Eikeseth

• Szczegółowe informacje
• Informacje dot. wydania

• Tłumaczenie: Katarzyna Mosek
  Konsultacja merytoryczna: dr Anna Bereś
  Tytuł oryginału: Jakten på stedsansen. Hvordan Edvard Moser og May-Britt Moser løste en av vitenskapens store gåter
  Wydawnictwo: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
  Seria: #nauka
  Data wydania: 2019
  ISBN: 978-83-233-4722-4, 978-83-8179-552-4 (ebook)
• Wydanie: papierowe, elektroniczne (mobi, epub)
  Oprawa: miękka
  Liczba stron: 176

Już Karol Darwin sformułował pytanie, czy w mózgu może się znajdować struktura wyspecjalizowana w orientacji przestrzennej?
Dopiero 130 lat później odpowiedzi na nie udzieliła para naukowców z małego norweskiego uniwersytetu.fragment opisu wydawcy

„Nie wiem dokąd chcę iść – powiedziała Alicja. – Więc tym bardziej nie ma znaczenia, w którą stronę pójdziesz – powiedział kot”. Ten nadużywany przez trenerów personalnych cytat z „Alicji w krainie czarów” oddaje niezaprzeczalną prawdę: drogę do celu wybrać można dopiero po tym, jak ustalimy, co jest tym celem. I choć to ostatnie może być nie lada wyzwaniem, odpowiedź na pytanie: w jaki sposób odnajdujemy drogę, wcale nie jest oczywista. No bo, jak to się dzieje, że nasz mózg wie, jak mamy dotrzeć do wyznaczonego miejsca? Czy istnieją w nim wyspecjalizowane obszary odpowiedzialne za naszą orientację i nawigację w przestrzeni? Odpowiedź na to drugie pytanie przyniosła Edvardowi i May-Britt Moserom Nagrodę Nobla z fizjologii lub medycyny w 2014 roku. „GPS mózgu” Unni Eikeseth opowiada właśnie o tym, jak dwoje naukowców z małego norweskiego uniwersytetu doszło do odkryć, które przyniosły im najważniejszą nagrodę, o jakiej marzyć może naukowiec.

Książka napisana jest z osobistej perspektywy Moserów, a autorka skupia się głównie na ich odkryciach, uzupełniając je jedynie o najważniejsze elementy naukowej układanki, które wnieśli inni badacze. Warto przy tym zaznaczyć, że życie prywatne głównych bohaterów „GPSu mózgu” znajduje się zupełnie na uboczu, a Eikeseth wspomina o nim właściwie jedynie tam, gdzie miało ono wpływ na perypetie naukowe. Uniknięto w ten sposób posmaku taniej sensacji, którą charakteryzują się niektóre biografie naukowców. Tu na pierwszym miejscu stoi nauka, tak jak stała ona w życiu Moserów.

Książka napisana jest w porządku chronologicznym. Autorka zaczyna od przedstawienia głównych bohaterów jeszcze jako studentów i opowiada o tym, jak doszło do tego, że zajęli się neurofizjologią, a w końcu poszukiwaniem GPSu mózgu. W dalszej kolejności śledzimy ich perypetie w trakcie przygotowywania doktoratów, a wreszcie kolejnych postdoków w Edynburgu i Londynie. W międzyczasie, często jakby mimochodem czytelnik poznaje najważniejsze informacje dotyczące funkcjonowania mózgu niezbędne do zrozumienia znaczenia odkryć małżeństwa Moserów. Momentem kulminacyjnym jest zaś oczywiście przyznanie Nagrody Nobla.

Siła książki Eikeseth tkwi nie tylko ciekawym temacie, jaki podejmuje, ale również w tym, że napisana jest żywym i barwnym językiem, co sprawia, że ani przez chwilę narracja nie nudzi. Autorka unika też rozwlekania opowieści, przedstawiając jedynie niemal w reporterskim skrócie najważniejsze fakty i idee. Ani przez chwilę nie czułem jednak niedosytu, nie miałem wrażenia, że coś pozostało niedopowiedziane.

Z „GPSu mózgu” wynieść można jeszcze jedną naukę natury bardzo ogólnej. May-Britt i Edvard Moserowie są piątym małżeństwem, któremu przyznano Nagrodę Nobla. Tymczasem w wielu instytucjach naukowych istnieją przepisy, które uniemożliwiają zatrudnianie małżonków w jednej jednostce. Ba, w niektórych krajach niemożliwa jest praca na jednym uniwersytecie dwóch osób, które wzięły ze sobą ślub, choćby specjalizowali się w bardzo odmiennych dziedzinach wiedzy. Przepisy takie, które – co chwalebne – ograniczać mają nepotyzm, prowadzą do porzucania karier przez wielu świetnie rokujących młodych naukowców, którzy w życiu prywatnym tworzą rodziny. Należy się więc zastanowić, czy nie czynią one więcej szkody, niż pożytku, a przynajmniej, gdzie leży zdrowa granica (bo na pewno nie tam, gdzie spokrewnieni ludzie nie mogą pracować na jednym uniwersytecie!).

„GPS mózgu” to książka, którą przeczytać powinien każdy, kto interesuje się ludzkim mózgiem. Z perspektywy nagrodzonych Nagrodą Nobla wyników badań małżeństwa Moserów opowiada ona o odkrywaniu sposobu kodowania przez mózg informacji przestrzennych, które pomagają nam w poruszaniu się. To opowieść nie tylko o wynikach badań, ale tym jak wygląda uprawianie nauki ze wszystkimi jej wzlotami i upadkami (w tym przypadku w większości wzlotami) oraz tym jak odnajduje się swoją naukową drogę.