Dinozaury odkryte na nowo. Jak rewolucja naukowa rewiduje historię

Autor: Michael J. Benton

• Szczegółowe informacje
• Informacje dot. wydania

• Tłumaczenie: Andrzej Hołdys
  Tytuł oryginału: Dinosaurs Rediscovered: The Scientific Revolution in Paleontology
  Wydawnictwo: Prószyński i s-ka
  Data wydania: 2020
  ISBN: 978-83-8169-301-1
• Wydanie: papierowe
  Oprawa: twarda
  Liczba stron: 384

Michael J. Benton – profesor paleontologii kręgowców na Uniwersytecie Bristolskim, od 2014 roku członek Royal Society. Zajmuje się ewolucją gadów triasowych i procesami wymierania. Na jego cześć jeden z rodzajów rynchozaurów otrzymał nazwę Bentonyx. Jego poprzednia książka, Gdy życie prawie wymarło, poświęcona wymieraniu permskiemu, otrzymała w 2017 r. nagrodę Mądra Książka Roku.o Autorze

Kogóż z nas w dzieciństwie nie fascynowały dinozaury? U mało u kogo ten pacholęcy zachwyt przełożył się na wykonywane w dorosłości zajęcie, ale kolejne części Parku jurajskiego pokazują, że te dawno wymarłe gady nadal budzą zainteresowanie. Uwielbienie to przekłada się też na rynek księgarski, który pełen jest publikacji poświęconych dinozaurom. Znakomita większość przeznaczona jest dla młodego czytelnika, duża ich część nie prezentuje też zbyt wysokiego poziomu merytorycznego (nie brak jednak i chlubnych wyjątków, jak choćby Dinopedia). A co z nami, dorosłymi, którzy chcieliby przypomnieć sobie łacińskie nazwy kredowych czy jurajskich gadów, których z zapałem uczyli się w dzieciństwie? Czy pozostają nam tylko filmy dokumentalne w rodzaju Wędrówek z dinozaurami? Na szczęście nie. W tym roku opublikowana została na naszym rynku prawdziwa perełka w tym temacie: Dinozaury odkryte na nowo autorstwa jednego z najwybitniejszych obecnie paleontologów, Michaela J. Bentona z Uniwersytetu w Bristolu.

Szerszej publiczności w Polsce Benton znany jest dzięki poprzedniej jego książce Gdy życie prawie wymarło. Tajemnica największego masowego wymierania w dziejach Ziemi, którą nagrodziliśmy tytułem Mądrej Książki Roku 2017! Wtedy paleontolog przybliżał nam historię wymierania permskiego. Teraz na warsztat wziął dinozaury. Jak to zwykle bywa w książkach pisanych przez wybitnych naukowców, sporo tu odkryć, w których udział brał sam autor. Od takiej właśnie historii Benton zaczyna Dinozaury. Czy możliwe jest określenie koloru piór tych gadów? Dziś nie mamy już wątpliwości, że jeśli tylko posiadamy odpowiednio dobrze zachowane próbki, tak! Jeszcze kilka lat temu twierdzenia takie postrzegane były jednak jak herezja. Dinozaury odkryte na nowo pełne są takich odkryć. Benton pokazuje bowiem w swojej książce, jak bardzo nasza wiedza na temat tych zwierząt posunęła się przez ostatnie kilkadziesiąt lat, od czasu gdy postanowił studiować paleontologię. Czy dinozaury były stało- czy zmiennocieplne? Czy były pokryte łuskami czy piórami? Czy były szybkie czy ospałe? Czy opiekowały się młodymi? Co jadły? Jak żyły? Na wszystkie te pytania i wiele, wiele innych odpowiedzi znaleźć można w książce Bentona.

Zanim je jednak poznamy, szkocki uczony zarysowuje nam arkana działania nauki i tego, jak bardzo w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat zmieniły się same metody stosowane przez paleontologów. Następnie prezentuje nam to, skąd wzięły się te wymarłe gady. W kolejnych rozdziałach odpowiada na pytania, które częściowo wymieniłem już wyżej. Zajmuje się też kwestią możliwości przywrócenia dinozaurów do życia, jak miało to miejsce w Parku jurajskim. Wskazuje przy tym, że nietrwałość DNA sprawia, iż nikłe są szanse na powodzenie takich zabiegów. Opierając się na własnym doświadczeniu odpowiadania na pytania, które wydawały się niemożliwe, zostawia jednak małą szparę i w tej furtce. Książkę kończy przybliżenie zagłady dinozaurów w ujęciu historycznym. Benton pokazuje, jak po początkowym oporze paleontolodzy zaakceptowali dowody na uderzenie asteroidy, która wybiła w Ziemi Krater Chicxulub.

Jak widać, książka nie jest katalogiem dinozaurów. Kolejne gatunki wprowadzane są bardzo oszczędnie, by nie zarzucić czytelnika mało zrozumiałymi nazwami. Części z nich towarzyszą krótkie notki informacyjne zawierające piękne rysunki i podstawowe informacje na temat danego zwierzęcia. W ogóle ilustracje są mocną stroną książki. Jest ich dużo i robią wrażenie, choć część czarno-białych rycin może być mniej czytelna. Część ilustracji wprost wyjęta jest z publikacji naukowych i na pierwszy rzut oka mogą się one wydawać skomplikowane. Same w sobie ucieszą z pewnością bardziej zaawansowanego czytelnika, ale i dla nowicjuszy nie będą aż tak straszne. Benton zręcznie wplata je bowiem w narrację.

Istotnym plusem książki jest to, że autor nie tylko przedstawia naukowe fakty, ale również drogę dojścia do nich. Dzięki temu obcując z dinozaurami, zapoznajemy się równocześnie z metodyką współczesnych badań paleontologicznych.

Warto pamiętać, że paleontologia nadal jest dziedziną, w której dużo się dzieje. Z pewnością więc część zawartych w niej informacji z czasem stanie się nieaktualna. Ot kilka dni po skończeniu lektury dotarły do mnie informacje, że najnowsze badania genetyczne pokazują, iż rośliny okrytonasienne mogły pojawić się na Ziemi już w późnym triasie a nie we wczesnej kredzie, czyli jakieś 100 mln lat wcześniej niż pisze Benton. Co prawda wyniki te wymagają potwierdzenia, a najlepiej niezależnej weryfikacji, ale jasno pokazuje to, że im dłużej będziemy czekać z lekturą, tym gorzej dla nas.

Dinozaury odkryte na nowo to publikacja, którą polecam z czystym sercem. Zawiera ona najbardziej aktualną wiedzę na temat dinozaurów dostępną w jednej książce. Mimo że napisana przez wybitnego paleontologa, prosty język sprawia, że nikt nie powinien mieć najmniejszych problemów z lekturą. Czy jest to jeden z kandydatów do Mądrej Książki Roku 2020? Zobaczymy!