Autor: Frans de Waal
-
Tłumaczenie: Krzysztof Kornas
Tytuł oryginalny: The Bonobo and the Atheist. In Search of Humanism Among the Primates
Wydawnictwo: Copernicus Center Press
Data wydania: 2014
ISBN: 9788378860860
-
Wydanie: papierowe
Oprawa: twarda
Liczba stron: 387
Frans de Waal, światowej sławy prymatolog, kontynuuje biologiczne dociekania na temat mechanizmów społecznych (ogólnie) i moralnych (szczególnie). Główna teza głosi, że poznanie moralne, będące szczególnym rodzajem poznania społecznego, nie jest przejawem ‘socjalizacji egoistycznej jednostki’, ale ugruntowane jest głęboko w mechanizmach biologicznych, które na poziomie społeczno-kulturowym ulegają wzmocnieniu – krótko mówiąc nie jesteśmy egoistami „ulepszanymi” przez kulturę, ale organizmami społecznymi, które dzięki kulturze angażują się w wyrafinowane praktyki moralne. Główny gatunek, pojawiający się w książce (oczywiście prócz człowieka) to Bonobo (szympans karłowaty) – de Waal próbuje przełamać wiele stereotypów dotyczących zachowań małp, które kojarzone są zwykle z szympansem pospolitym. Bonobo – jeśli można tak powiedzieć – w wielu wypadkach są bardziej ludzkie niż szympansy pospolite. Książka od ponad roku nieodmiennie znajduje się w czołówce bestsellerów w kategoriach popularyzacji nauki, nauki albo ‘smart thinking’.z opisu wydawnictwa
Majstersztyk – tak można bez wątpienia opisać tę książkę. Bonobo i ateista. W poszukiwaniu humanizmu wśród naczelnych pióra profesora psychologii i wybitnego prymatologa Fransa de Waala, to książka, która adresowana jest tak naprawdę do każdego z nas, choć największą frajdę sprawi z pewnością pasjonatom badań nad naczelnymi.
Na początek jednak może kilka słów o książce od strony technicznej. Książka o łącznej liczbie 387 stron, podzielona została na 8 rozdziałów, po których umieszczone zostały m. in.: bibliografia, indeks osób i terminów oraz spis treści. Jako publikacja popularnonaukowa posiada niewielką ilość ilustracji, wszystkie czarno-białe. Wydawnictwo Copernicus Center Press postanowiło wydać tom w twardej oprawie o ciekawej szacie graficznej, dzięki której książka od razu wzbudziła moje zainteresowanie, nie mając pojęcia wcześniej, o czym ona jest. Książka jest również dostępna w wersji e-booka.
Tematyka podjęta w tej książce dotyczy moralności, jej ewolucyjnych początków i funkcjonowania w świecie. Pomóc w zrozumieniu tego zagadnienia miały badania zachowań naszych krewniaków, czyli małp człekokształtnych a zwłaszcza gatunku Bonobo. Autor podjął również zagadnienia religii i tzw. teorii fasady, które nierozerwalnie łączą się z głównym tematem książki. W trakcie całej lektury de Waal próbuje przekonać czytelnika, iż tak naprawdę człowiek nie jest z natury egoistą, jak głosi to wspomniana wcześniej teoria fasady. Moralność, dzięki której jesteśmy wstanie okazać wobec siebie jakiekolwiek oznaki dobroci, nie jest wynikiem kultury i religii, którą przez stulecia człowiek tworzył, ale spuścizną, którą otrzymaliśmy na drodze ewolucji. Jego stosunek do wierzeń religijnych, jako ateisty jest oczywisty – nie uznaje ich prawdziwości, choć nie skreśla samych religii, jakoby miałyby być czymś szkodliwym. Wręcz przeciwnie, krytykuje poglądy neo-ateistów, podkreślając pozytywny wpływ religii na moralność ludzką. Uważa nawet, że religia przetrwałaby próbę czasu w przeciwieństwie do nauki, ponieważ jest bardziej zakorzeniona w naturze ludzkiej. Taka postawa czyni go mediatorem w konflikcie religii z nauką.
Przygodę z opowieściami i przemyśleniami autora rozpoczynamy od krótkiej informacji o jego pochodzeniu. Chciał on w ten sposób nawiązać do Hieronima Boscha. Postać holenderskiego artysty z przełomu XV i XVI wieku została przywołana ze względu na jego najsłynniejsze dzieło, a mianowicie Ogród rozkoszy ziemskich, do którego autor niejednokrotnie odwołuje się w książce, ze względu na przekaz, który świetnie wpisuję się w tematykę poruszaną w książce. Następnie stawia sprawę jasno, co do jego przekonań o antropogenezie człowieka, przyjmując prawdziwość teorii Darwina. Przedstawia najnowsze wyniki badań archeologicznych i genetycznych dotyczących ewolucji naszego gatunku. W kolejnych rozdziałach de Waal odnosi się do empatii i altruizmu – składowych moralności. Przedstawia w ciekawy sposób wyniki eksperymentów prowadzonych przez siebie i swój zespół badawczy, bądź innych naukowców, głównie na szympansach Bonobo oraz szympansach zwyczajnych. Pokazuje czytelnikowi, że tego typu zachowania występują u naszych krewniaków, a przyjmując teorię ewolucji biologicznej, zostały przekazane nam.
W moim odczuciu jest to książka szalenie interesująca. Jest dla każdego, bo dotyczy uniwersalnego tematu. Pokazuje jak my i małpy człekokształtne, a nawet inne zwierzęta, są do siebie podobne, gdyż naszym światem rządzą te same reguły i zachowania. Idealnie wpisuje się w kanon publikacji popularnonaukowych, gdyż sposób, w jaki autor wprowadza nas w świat swoich rozważań jest przedstawiony lekkim językiem. Aby czytelnik mógł w pełni pojąć myśl autora, tekst uzupełniony jest częstymi przypisami oraz czternastostronnicową bibliografią.
