Autor: Antonio Damasio
-
Tłumaczenie: Anna Binder
Tytuł oryginału: Feeling & Knowing: Making Minds Conscious
Wydawnictwo: Copernicus Center Press
Data wydania: 2022
ISBN: 9788378866152, 9788378866169 (ebook)
- Wydanie: papierowe, e-book (epub, mobi)
Oprawa: twarda
Liczba stron: 208
z opisu wydawcyJak powstaje świadomość? W jaki sposób biologiczne procesy zachodzące w naszym organizmie przekształcają się w treści umysłu i subiektywne odczucia? Czy emocje są przeciwieństwem myślenia? Dlaczego słabością robotów jest brak kruchego ciała?
Antonio Damasio, jeden z czołowych badaczy ludzkiego umysłu, wyjaśnia, jak biologia, neuronauka, psychologia i sztuczna inteligencja wyposażyły nas w narzędzia do odkrywania tajemnic świadomości. Wykorzystując swoją wszechstronną wiedzę, łączy w harmonijną całość pozorne sprzeczności: ciało i umysł, serce i rozum. Stanowczo podkreśla przy tym różnicę między świadomością a procesami poznawczymi i emocjonalnymi. W tym celu przygląda się zdolnościom poznawczym innych żyjących organizmów oraz sztucznej inteligencji robotów. Jak na tym tle wypadają ludzie? Czy rzeczywiście jesteśmy jedynymi świadomymi istotami na Ziemi?
Damasio prowokuje, zachęca do myślenia i sprawia, że zbliżamy się jak nigdy dotąd do zrozumienia własnej świadomości oraz sposobu, w jaki doświadczamy siebie i otaczającego nas świata.
Świadomość ma kilka znaczeń. Najczęściej używamy tego pojęcia w konkretnych sytuacjach i raczej rozumiemy jego znacznie – nomen omen – podświadomie, niż potrafimy je wyjaśnić innej osobie. Jednym ze znaczeń jest stan przytomności, a zatem przeciwność snu albo stanu braku przytomności. Odzyskujemy świadomość po wypadku, zyskujemy świadomość pewnych rzeczy albo zjawisk. W pewnym momencie życia zyskujemy też samoświadomość, zdając sobie sprawę, że ta osoba w lustrze to ja, a nie jakiś osobnik złośliwy mnie naśladujący, próbujący wzbudzić moją irytację. I ma to miejsce zapewne w przypadku większości z nas na krótką chwilę przed tym, kiedy zaczniemy sobie zadawać pytanie, dlaczego ja to ja. I co to tak w ogóle oznacza, że ja to ja. I dlaczego ja, a nie ktoś inny…
Wiemy, że świadomości nie mają rośliny, wirusy jako istoty nieżywe, skały etc. Komputery też jej (jeszcze?) nie mają. Świadomość zaczyna się od jednokomórkowych zwierząt, które mogą reagować tylko homeostatycznie, tj. ich nadrzędnym, głównym i chyba jedynym ich celem jest zapewnienie przetrwania. One nie myślą, a tym bardziej nie są zdolne do samoświadomości. Kolejny etap to organizmów komórkowe, które w bardziej złożony sposób reagują na środowisko. Tutaj znajdują się również rośliny. Jednakże dopiero po wejściu do świata zwierząt zaczyna się prawdziwe wyzwanie, prawdziwy wysiłek, który należy włożyć w jego opisanie.
Obecnie jednym z najaktywniejszych badaczy pracujących nad zagadnieniem świadomości jest Antonio Damasio, Amerykanin z Portugalii, kierownik katedry neuronauki na Uniwersytecie Południowej Kalifornii. Autor w swojej książce definiuje podstawowy problem związany ze świadomością. A brzmi on następująco: jak to możliwe, że świadomy umysł, który posiada przymioty niematerialne, jego istota tkwi w tym, że nie da się jej zmierzyć, powstaje z materii…
W prologu Damasio mówi, że najczęściej pojawiająca się informacja zwrotna od czytelników jego wcześniejszych książek była taka, że wśród wszystkich szczegółów naukowych, badacz pomijał podsumowania oraz nie akcentował należycie kluczowych idei, przez co istotne informacje bardzo często znikały w natłoku informacji. Postanowił więc napisać krótką, ale obfitą w treść książkę o świadomości. I rzeczywiście tak jest. Jest ona cienka, ma zaledwie 200 stron objętości. Czytelnik bardzo szybko dostrzeże, że jej cechą jest zwięzłość – niektóre rozdziały mają jedynie po dwie lub trzy strony (a czasami krócej), ale dzięki temu każdy z nich jest maksymalnie skupiony na danym zagadnieniu.
A książka jest cenna, ponieważ problem świadomości jest tak istotny, ponieważ bez niej nie doświadczalibyśmy wielu różnych doświadczeń. Nie byłoby przyjemności, nie byłoby bólu, nie bylibyśmy zdolni do wzruszenia. Nie potrafilibyśmy ocenić, które substancje są szkodliwe, że ważne jest mieć stały dochód, nie potrafilibyśmy docenić sztuki. Chyba można uznać, że bez świadomości nic nie miałoby znaczenia. Świat byłby pustym, choć zamieszkanym miejscem. Ale świadomość nie jest przymiotem, tylko ludzkim. Wiele zwierząt — prawdopodobnie wszystkie ssaki — ma świadome umysły, pytanie pozostaje tylko takie, jakie są różnice między świadomością ludzką i zwierzęcą.
Autor na szczęście potrafi opowiadać. Chyba nawet nieco się przy tym bawi. To połączenie książki popularnonaukowej z opisami przyrody z Nad Niemnem. Tak samo poetyckie, jednak na szczęście bardziej zwięzłe. Ale być może taki styl jest najlepszy – niezwykle trudno byłoby napisać w stylu naturalistycznym książkę, w której próbuje się zrekonstruować relację ciała i umysłu. Mózgu i myśli. Serca i miłości. Wydaje się, że autor specjalnie wybrał styl, w którym utrzymuje taką mgiełkę poetyckiego niedopowiedzenia.
Antonio Damasio być może nie wyjaśnił od początku do końca tajemnicy świadomości w tej książce (trudno stwierdzić, że jest dalej niż na początku ścieżki), ale udało mu się znakomicie zmniejszyć dystans w postrzeganiu zależności między ciałem a umysłem. Książkę czyta się przyjemnie, jest to raczej lektura lekka i nawet nie zauważyłem, kiedy dotarłem do jej końca.
