Autor: Hanoch Gutfreund i Jürgen Renn
-
Tłumaczenie: Tomasz Lanczewski
Tytuł oryginalny: EINSTEIN ON EINSTEIN: AUTOBIOGRAPHICAL AND SCIENTIFIC REFLECTIONS
Wydawnictwo: Copernicus Center Press
Data wydania: 2022-03-24
ISBN: 9788378866275, 9788378866282 (ebook) -
Wydanie: papierowe, ebook (epub, mobi, pdf)
Oprawa: twarda
Liczba stron: 352
Jest rok 1946. Za biurkiem, w domu, jakich setki w Princeton, zasiada twórca największej rewolucji naukowej XX wieku. Na czterdziestu pięciu stronach opisuje swoje życie, od zachwytów dzieciństwa do ostatecznych pytań starzejącego się naukowca. Tworzy coś, co nazwie swoim własnym nekrologiem — a my musimy nazwać jednym z najcenniejszych dokumentów nauki.
Sześćdziesięciosiedmioletni Albert Einstein nie pała entuzjazmem do autobiografii. Uważa, że „zazwyczaj są owocem narcyzmu i negatywnych uczuć wobec innych”. W rezultacie powstaje autobiografia intelektualna intensywna w treści, ale niejako zaszyfrowana. Hanoch Gutfreund i Jürgen Renn, wytrawni znawcy Einsteina, mają jednak klucz i otwierają drzwi na oścież. Udowadniają, że wielkich myślicieli należy czasem szukać na wydziałach innych niż filozoficzny.
Patronat medialny
od wydawnictwa
Książka Einstein o Einsteinie. Zapiski autobiograficzne i naukowe liczy z bibliografią i indeksem 350 stron i składa się z sześciu części, z których dwa rozdziały stanowią teksty autobiograficzne Einsteina: Szkic autobiograficzny (1955) oraz Zapiski autobiograficzne (ok. 1946). Są to objętościowo najkrótsze rozdziały, ale ich wymiar ich „ponadtekstowy”, stanowią osobisty przyczynek Einsteina do jego pracy naukowej, są autoanalizą dorobku.
Najobszerniejszą częścią książki jest komentarz do Zapisków… oraz tło historyczne i geneza szkiców. Już na wstępie autorzy zapowiadają, że ich celem jest popularyzacja tekstów z pogranicza współczesnej nauki i filozofii.
Zapiski autobiograficzne nie są tradycyjną autobiografią, nie stanowią opisu życia rodzinnego noblisty, wpisują się w gatunek autobiografii intelektualnej, są naukowym i artystycznym komentarzem zdarzeń od lat młodzieńczych do schyłku życia Einsteina. Uczony zaczął redagować tekst w wieku 67 lat, traktując go jako swoisty „nekrolog”, w którym ostrzega, że „każde wspomnienie nosi w sobie piętno naszego stanu obecnego…”.
Publikacja jest skierowana do wszystkich, których fascynuje życiorys i dokonania jednego z najznamienitszych intelektualistów dwudziestego wieku. Einstein był krytykiem zdarzeń, głoszone przez niego poglądy nie pozostawiają wątpliwości, że po II wojnie światowej nawoływał do pacyfizmu. Jednym z takich przykładów jest przestroga wypowiedziana w wywiadzie dla „New York Timesa” 23 czerwca 1946 roku. Tekst po ponad 70 latach zyskuje na mocy w obliczu aktualnych konfliktów zbrojnych:
Obecnie bomba atomowa głęboko zmieniła naturę znanego nam świata i wskutek tego rasa ludzka znalazła się w nowym środowisku, do którego musi dostosować swoje myślenie. W świetle nowej wiedzy władza światowa i ostatecznie państwo światowe są nie tylko pożądane w imię braterstwa, ale konieczne do przetrwania (…) Dziś musimy porzucić współzawodnictwo i zagwarantować współpracę. Musi to stanowić kluczowy aspekt wszystkich rozważań na temat spraw międzynarodowych; w przeciwnym razie czeka nas nieuchronna katastrofa. Sposób myślenia i metody znane z przeszłości nie zapobiegły wojnom światowym. Myślenie przyszłościowe musi położyć kres wojnom.
Z książki wyłania się obraz Einsteina nie tylko jako fizyka teoretycznego, ale poszukiwacza jednolitego obrazu świata, poddającego się nieustannemu intelektualnemu zobowiązaniu, którego wnioski ujawnia m.in. w eseju: Jak sobie wyobrażam świat (1931), w którym zawarte są refleksje na temat natury, człowieka, sensu i celu życia, nauki, sztuki i religii.
Czytelnik odkrywa Einsteina jako obserwatora świata w znaczeniu absolutystycznym, ale i afirmacji codzienności, piewcy nauki i sztuki.
Miłośnicy fizyki znajdą w opracowaniu omówienia najważniejszych teorii i badań Einsteina, ale również objaśnienia dokonań naukowców, z którymi Einstein współpracował lub których badania wykorzystywał w swojej pracy. Np.: Szczególna teoria względności: „Nie istnieje równoczesność odległych zdarzeń.”, Ruchy Browna: „Istnienie atomów o określonych skończonych rozmiarach”. Wzór Plancka na promieniowanie ciała doskonale czarnego: „Lecz kwestia ta nosi w sobie poważną wadę”.
Książka jest nie tylko przewodnikiem po najważniejszych tezach fizyki teoretycznej, ale zdradza kulisy ich powstania, relacji między naukowcami, np. z Marcelem Grossmannem, przyjacielem ze studiów Einsteina.
Szkic autobiograficzny z roku 1955 liczy zaledwie 10 stron, jest skromną relacją naukowej drogi Einsteina, która wskazuje, że jego działalność wykraczała poza granice dyscyplin. Filozofia, historia nauki, psychologia ludzkiego myślenia interesowały go w równym stopniu. Dowodzi tego fakt włączenia Einsteina do słynnej „Biblioteki Żyjących Filozofów”. I choć jego główne dążenia należały do sfery fizyki, był świadomy, że niektórych problemów fizycznych nie da się rozwiązać bez analizy przestrzeni i czasu, a te zakładają filozoficzną korektę wiedzy. (Por. Hans Reichenbach, Albert Einstein).
Treść Zapisków… nie zaspokoi ciekawości czytelnika szukającego informacji o prywatnym życiu Einsteina. Szkic jest refleksją na temat rozwoju teorii fizyki, noblista pisze, że sedno jego egzystencji sprowadza się do tego, co myśli i jak myśli, a nie do tego, jak się zachowuje, czy też radzi sobie w życiu. W tekście pojawiają się słowa klucze: m.in. grawitacja, kinetyka, termodynamika klasyczna, teoria Maxwella, linie widmowe, gęstość energii… Zapisane są tam tajemne dla większości śmiertelników treści i wzory. Ta część nie zniechęca w najmniejszej mierze do lektury, przeciwnie – daje swoiste poczucie równowagi, że istnieją zjawiska, które da się policzyć, wytłumaczyć za pomocą wzorów i znaków. Te osobliwości, nawet jeśli brzmią obco, pokazują próby objaśnienia mechanizmów, sił, procesów w otaczającej nas rzeczywistości fizycznej, nawet jeśli jej nie dostrzegamy.
Einstein bowiem mówi:
Fizyka jest próbą pojęciowego zrozumienia rzeczywistości jako czegoś, co istnieje niezależnie od faktu jej obserwacji. W tym sensie mówi się o „rzeczywistości fizycznej”.
Co należy podkreślić po lekturze książki…Publikacja odczarowuje obraz Einsteina często kojarzonego wyłącznie ze światem fizyki, teorią względności i słynnym wzorem e=mc2. Z obszernego wstępu autorów oraz części autobiograficznej wyłania się nie tylko portret fizyka, ale przede wszystkim myśliciela, intelektualisty, filozofa.
