W ciągu najbliższych kilku dni poznamy laureatów najsłynniejszych i chyba najbardziej prestiżowych nagród świata – Nagród Nobla. Tradycyjnie rozpoczynamy od medycyny i fizjologii. Komitet Noblowski w Sztokholmie ogłosił dzisiaj, że tegoroczną Nagrodę Nobla w tej dziedzinie otrzymują John O´Keefe z USA oraz małżeństwo Norwegów May-Britt i Edvard I. Moserowie. Nagrodę tę przyznano im za odkrycie w mózgu neuronów, które umożliwiają orientację w przestrzeni – odkrycie systemu pozycjonowania, który obrazowo nazwano „wewnętrznym GPS-em” człowieka.
Jak czytamy w uzasadnieniu opublikowanym na oficjalnej stronie internetowej Nagrody Nobla www.nobelprize.org: Orientowanie się w przestrzeni i zdolność przemieszczania są dla naszego istnienia fundamentalne. (…) Skąd wiemy, gdzie jesteśmy? W jaki sposób potrafimy odnaleźć drogę z jednego miejsca do drugiego? I w jaki sposób przechowujemy te informacje w taki sposób, że możemy natychmiast odnaleźć drogę, podążając ponownie przebytą już ścieżką? Tegoroczni laureaci Nagrody Nobla odkryli system pozycjonowania, „wewnętrzny GPS” w naszych mózgach, który umożliwia nam orientowanie się w przestrzeni.
Pierwszy z kluczowych komponentów wspomnianego systemu pozycjonowania John O’Keefe odkrył w roku 1971. Zafascynowany tym, w jaki sposób mózg kontroluje zachowanie, w późnych latach 60. XX wieku postanowił zaatakować tę problematykę za pomocą neurofizjologicznych metod. Podczas badań na szczurach wykazał, że pewien rodzaj komórek nerwowych w części mózgu zwanej hipokampem był aktywny zawsze wtedy, gdy badany szczur znajdował się w określonym miejscu danego pomieszczenia; inne komórki nerwowe aktywowały się, gdy zwierzę przebywało w innych miejscach. O’Keele stwierdził, że te właśnie komórki odpowiadają za stworzenie w mózgu szczura „mapy” pomieszczenia, w którym przebywało zwierzę.
Ponad trzy dekady później, w 2005 roku, May-Britt i Edvard Moserowie odkryli drugi znajdujący się w mózgu kluczowy składnik systemu pozycjonowania. Zidentyfikowali inny typ komórek nerwowych, pozwalających na precyzyjne określanie położenia oraz znajdowanie drogi i wykazali, w jaki sposób „komórki siatkowe” (bo tak je nazwali) umożliwiają oba te działania.
Odkrycia trojga badaczy rozwiązały problem, który zajmował filozofów i naukowców od wieków – w jaki sposób mózg tworzy mapę otaczającej nas przestrzeni? W jaki sposób potrafimy przemieszczać się w złożonym środowisku? Wiedza o systemie pozycjonowania może również pomóc w zrozumieniu mechanizmów zachodzących podczas postępującej choroby Alzheimera – charakteryzującej się między innymi tym, że chorzy często nie potrafią odnaleźć drogi i czują się zagubieni w nawet dobrze znanej przestrzeni.
Nagroda Nobla wynosi 8 milionów koron, czyli ponad 3,5 miliona złotych. Jej połowę otrzyma John O’Keefe; drugą połowę dostaną wspólnie May-Britt i Edvard Moserovie.
