Autor: Mateusz Byra
-
Wydawnictwo: Atryda
Data wydania: 2022
ISBN: 978-83-957167-3-7
-
Wydanie: papierowe
Oprawa: miękka
Liczba stron: 417
Spośród licznych obszarów podbitych lub anektowanych przez Imperium Rzymskie, niewielka, niezbyt ludna Judea okazała się jednym z najtrudniejszych do rządzenia. Pełni poczucia własnej odrębności Żydzi, chociaż podzieleni wewnętrznie, z trudem znosili obcą dominację, a ich motywację do oporu podsycała – obok innych czynników – także wyjątkowa w antycznym świecie monoteistyczna religia. Kulminacją długiego okresu niechęci, nieporozumień i wzajemnych prowokacji stało się wielkie powstanie, które w 66 r. wstrząsnęło Judeą oraz przyległymi krainami. Niniejsza książka opisuje genezę, przebieg i skutki owej wojny – jednej z najbardziej brutalnych w okresie starożytności, pełnej dramatycznych epizodów, o konsekwencjach wykraczających daleko poza objęty walkami obszar… Autor Mateusz Byra (ur. 1975), doktor nauk humanistycznych, związany z Instytutem Historii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. Swoje zainteresowania badawcze koncentruje na militarnych dziejach wczesnego Cesarstwa Rzymskiego z opisu wydawcy
O żadnym innym buncie przeciw rzymskiej władzy nie wiemy tyle, ile o powstaniu żydowskim za panowania Nerona. Przede wszystkim dlatego, że dokładnie opisuje je Józef Flawiusz w swoich dziełach: Dawne dzieje Izraela, Autobiografia, oraz przede wszystkim Wojna żydowska. Tak więc dysponujemy niespotykanym bogactwem faktów. W tym tkwi też haczyk. Zdecydowana większość informacji o tym buncie zawdzięczamy jedynie jednemu autorowi. Inne źródła, w tym rabiniczne, Swetoniusz, Tacyt, czy Kasjusz Dion przynoszą niewiele informacji. Z tego powodu opowieść o powstaniu żydowskim w dużym stopniu jest streszczaniem Józefa Flawiusza.
O ile nie istnieją źródła, które są obiektywne, to dzieła Józefa Flawiusza są jak najdalsze od tego. Po pierwsze jako żydowski arystokrata opisywał losy swoje i swoich znajomych. Jego sympatie i antypatie wpływały na sposób ukazania faktów. Po drugie Józef Flawiusz najpierw był jednym z wodzów powstania, a następnie wysługiwał się jego wrogom. Z oczywistych powodów miało to wpływ na dobór faktów zawartych w jego dziełach. W efekcie pisanie o wojnie żydowskiej za panowania Nerona nie jest wcale proste i łatwe, oraz wdzięczne. Jesteśmy skazani na powtarzanie informacji za Józefem Flawiuszem, szukając w nim braku konsekwencji.
Praca Mateusza Byry składa się z 7 rozdziałów: geneza i wybuch powstania w Judei, przeciwnicy – organizacja i uzbrojenie, działania wojenne w 66 roku, ofensywa armii Wespazjana w 67 roku, odroczony wyrok – powstanie w latach 68-70, oblężenie Jerozolimy w 70 roku, działania wojenne w 71-74 roku.
Autor omawianej monografii Mateusz Byra postępuje jak inni autorzy prac o wojnie żydowskiej za Nerona, czyli streszcza informacje znane z dzieł Józefa Flawiusza. Nie jest to zarzut, nie da się czynić inaczej. Oczywiście autor zdaje sobie sprawę z problemów źródłoznawczych związanych z tym dziełem. Stara się wskazywać, w których miejscach przekaz Józefa Flawiusza wygląda podejrzanie. Tutaj jednak jesteśmy skazani na własną nieufność. Oczywiście krytycyzm wobec Józefa Flawiusza jest zaletą, a nie wadą pracy. Autor stara się wyczytać z dzieł Józefa Flawiusza jak najwięcej konkretów. Wręcz epatuje czytelnika dokładnymi datami, czy rozważaniami dotyczącymi liczebności sił, czy strat. To jest pewna słabość tej pracy. Liczby zawarte u Józefa Flawiusza są ewidentnie przesadzone. Po prostu nie da się jednoznacznie wyrokować w tej sprawie. Oczywiście nie można winić autora za podawanie liczb zawartych u Józefa Flawiusza. Nawet jeżeli wyglądają one fantastycznie, to historyk jest zobowiązania do podawania ich, poddając odpowiedniej krytyce. Autor za Józefem Flawiuszem podaje dokładne daty wydarzeń. Problem polega na tym, że nie są one wcale łatwe do przeliczenia na naszą rachubę czasu. Trochę rozczarowujący jest rozdział dotyczący skutków upadku powstania. Przede wszystkim autor powinien poświęcić więcej miejsca przemianom, jakie nastąpiły w judaizmie po zniszczeniu świątyni jerozolimskiej. To nie jedyny brak w tej pracy. Autor pomija fakty, które wprost nie dotyczą działań militarnych, czy polityki powstańców. Na przykład pomija informacje dotyczące relacji Tytusa z Bereniką siostrą Agryppy II. Nie wspomina też o Synodzie w Jamni. Nawet jeżeli istnieją głębokie i uzasadnione wątpliwości co do historyczności samego wydarzenia, to w pracy o powstaniu żydowskim powinno się o tym wspomnieć. Nie wyrokowałbym o przyczynach wysłania Wespazjana do Judei. Może to być bardziej skomplikowane, niż sądzi autor. Podobnych problemów można znaleźć w książce więcej. W tym jednak miejscu trzeba pamiętać, że autor ma prawo do własnych hipotez, oraz uwzględniania/pomijania poszczególnych informacji.
Podsumowując moje rozważania, praca jest poprawna. Autor nie stawia wydumanych tez, które są tyle efektowne, co mało oparte na źródłach. Streszcza Józefa Flawiusza, ale zauważa, że dzieło jest subiektywną wersją wydarzeń. Koncentruje się na sytuacji militarnej i politycznej, ignorując jednak zmiany religijne.
