Autor: Vaclav Smil
-
Tłumacz: Dariusz Rossowski
Wydawnictwo: Insignis
Data wydania: 24.04.2024
ISBN: 978-83-67710-92-3
-
Wydanie: papierowe
Oprawa: miękka
Format: 140 x 209 mm
Liczba stron: 456
Jeszcze nigdy w naszej historii nie dysponowaliśmy tak wieloma informacjami na wyciągnięcie ręki, a mimo to większość z nas nie wie, jak naprawdę działa świat. Dzięki tej książce poznacie i zrozumiecie siedem najbardziej fundamentalnych aspektów, od których zależy nasze przetrwanie i dobrobyt. Począwszy od produkcji energii i żywności, poprzez surowce i globalizację, aż po wszelkie zagrożenia, nasz wpływ na środowisko naturalne i jego przyszłość – książka „Jak naprawdę działa świat” to bardzo potrzebna konfrontacja mitów z rzeczywistością. Bo żeby skutecznie rozwiązywać problemy, musimy najpierw poznać i zrozumieć fakty.z opisu wydawcy
Zrozumienie tego, jak działa współczesna cywilizacja, jest bardzo atrakcyjną obietnicą, którą składa nam najnowsza książka Václava Smila Jak naprawdę działa świat. Pozycja właśnie ukazała się nakładem wydawnictwa Insignis i jest to bardzo pozytywne wydarzenie, że możemy zapoznać się z nią w rodzimym języku. Oryginalnie praca została wydana w 2022 roku, więc można powiedzieć, że na przekład nie musieliśmy czekać długo.
Smil to bardzo znany autor, który w swoim dorobku ma kilkadziesiąt książek. Omawiana przeze mnie pozycja jest zaledwie piątą, która została przetłumaczona na język polski. Naukowiec uzyskał pierwsze stopnie naukowe na Uniwersytecie Karola w Pradze, a następnie emigrował do USA pod wpływem sowieckiej inwazji na Czechosłowację. Dyplom doktora geografii uzyskał na Uniwersytecie Stanowym Pensylwanii w 1971. Jego zainteresowania akademickie obejmują tematy energetyki, środowiska, przemysłu oraz oceny ryzyka i polityki społecznej.
Najnowsza książka ma za zadanie opisać współczesne problemy w zwięzły, analityczny sposób, pomijając jednocześnie nieistotne szczegóły osiągniętego przez ludzkość poziomu cywilizacyjnego. We wstępie autor deklaruje przywiązanie do faktów i zerwanie z hurraoptymistycznymi oraz pesymistycznymi wizjami, które nie znajdują zakorzenienia w faktach, ale którymi żyje współczesne społeczeństwo uzależnione od medialnych przekazów i półprawd. Od razu więc uzyskuje się przekonanie, że lektura będzie pasjonująca, i to przekonanie udaje się niemal w całości urzeczywistnić.
Autor porusza siedem wybranych zagadnień, które, jego zdaniem, tłumaczą wspaniałą większość współczesnych osiągnięć cywilizacyjnych. Są to kolejno: wytwarzanie energii, wytwarzanie żywności, materiały, globalizacja, zagrożenia, środowisko i prognozy na przyszłość. Każdy z tych rozdziałów jest skonstruowany bardzo przejrzyście i logicznie, posiada modelowy wstęp i podsumowanie, co sprawia, że lektura mija w przyjemny sposób. Dodatkowo Smil bardzo dba o dobre uzasadnienie swoich tez poprzez liczne odwołania bibliograficzne — można tu znaleźć ponad 650 przypisów! Przypisy te zresztą polecam waszej uwadze, gdyż poza źródłami znajduje się tam także dopowiedzenie i rozwinięcie poruszanych kwestii. Myślę, że nie będzie też zaskoczeniem jeśli powiem, że wykorzystane źródła dają czytelnikowi możliwość nie tylko weryfikacji postawionych twierdzeń, ale pozwalają na odkrycie najbardziej popularnych statystyk, z których korzysta się, aby opowiadać o globalnych trendach. To zdecydowanie mocna strona książki.
Ważnym elementem tego opracowania są liczby i statystyki, więc bardzo cieszy fakt, że w książce znajduje się dodatek, który ułatwia poruszanie się po nich. Jeszcze łatwiej będzie, jeśli czytaliście jedną z poprzednich pozycji tegoż autora, Liczby nie kłamią, w których Smil opisał w jeszcze szerszy sposób, jak korzystać z liczb w jego książkach. Naprawdę duże zagęszczenie liczb oraz statystyk znajduje się w rozdziale piątym, ale ogólnie przez całą książkę przechodzi się płynnie, gdyż autor zadbał o zarysowanie kontekstu, a nie tylko zarzuca czytelnika suchymi faktami. To bardzo ważne i wartościowe.
Książka jest przemyślana i w dużym zakresie odkrywcza. Bardzo przyjemnym w lekturze wyimkiem jest ten, w którym autor rozprawia się z klimatycznymi sloganami i zestawia je z faktami w bardzo efektowny sposób. Mnie bardzo podobał się fragment, w którym przytoczono pracę dotyczącą tego, że mikrowłókna w oceanach mają pochodzenie organiczne (s.149), a w tekście takich przykładów jest mnóstwo. Niezmiennie podoba mi się także podejście do produkcji żywności i wegetarianizmu, zwłaszcza ustęp, w którym pojawia się porównanie ile potrzeba spalić oleju napędowego, aby otrzymać poszczególne produkty spożywcze. Równie dobrze czyta się części o materiałach i globalizacji. Smil czasami pozwala sobie na dwa słowa wtrącenia pewnych kontekstów, jak na przykład kiedy opisuje różne fazy globalizacji i jako przykład wpływu globalizacji parowej na doświadczenie egzystencjalne podaje twórczość J. Conrada (s.189).
Gdyby książka kończyła się na piątym rozdziale, byłoby to dzieło niemal idealne. Dalej pojawia się nie tylko wspomniane nagromadzenie liczb, ale dodatkowo znika ta dobrze poparta badaniami i faktami logika. Kiedy Smil zestawia ze sobą różne typy zagrożeń, trudno oprzeć się wrażeniu, że w zawiły sposób stara się udowodnić prostą tezę — że współczesne społeczeństwa i jednostki są naprawdę nieproporcjonalnie nieporadne w szacowaniu ryzyka i jego zapobieganiu. Dodatkowo przytaczane współczynniki ryzyka są oparte na danych historycznych i ekstrapolowane na populację ośmiu miliardów ludzi, bądź na konkretne jednostki powierzchni. To, moim zdaniem, dość nierzetelna metoda, bo autor wydaje się tutaj opierać wyłącznie na danych historycznych, bez odniesienia się chociażby do czynników natury jakościowej, a nie tylko ilościowej. To trochę tak, jak ze szkolnym zadaniem — jeśli mamy monetę, której wszystkie rzuty kończyły się reszką, to wcale nie oznacza, że prawdopodobieństwo wyrzucenia reszki równa się 100%, a niestety takie wnioski wysuwa się przy podejściu Smila. Dodatkowo znane jest powiedzenie „analiza wsteczna zawsze skuteczna”. Co prawda po tym rozdziale są jeszcze dwa kolejne, w których niestety również znajdziemy wątpliwe merytorycznie treści — na przykład Smil chwali się przewidzeniem pandemii Covid-19, podając zakres lat 1996-2021 i przewidując to jako grypę (s. 314). Autor pozwala sobie także na dość złośliwe uwagi w stronę innych naukowców, jak choćby wspomniani w materiałach promocyjnych Chomsky czy Harari, którego Smil wyśmiewa z uwagi na idealizm, by potem się z nim zgodzić, że wyzwania cywilizacyjne wymagać będą działania na poziomie globalnym (Harari pisał o tym w swoich 21 lekcjach na XXI wiek). Jednak pomijając te niuanse, autor zręcznie wyjaśnia w końcowych rozdziałach, co może się wydarzyć w niedalekiej przyszłości w temacie polityki klimatycznej i rozwoju naszej cywilizacji, i trzeba przyznać, że momentami są to wizje tak samo porywające, jak te ukazane w początkowych rozdziałach.
Podsumowując, jest to naprawdę dobra książka, za którą stoi solidna praca oraz warsztat. Autor walczy z wieloma nieuzasadnionymi przekonaniami na temat rozwoju ludzkości, ukazuje porywający świat oparty na faktach i danych, i sprawia, że czas spędzony z tekstem jest przyjemnością. Zachęcam was także do przeczytania innych jego pozycji, zwłaszcza Liczby nie kłamią, i mam nadzieję, że w przyszłości pojawi się więcej przekładów jego twórczości naukowej.
