Antropologia lingwistyczna. Wprowadzenie

Autor: Laura M. Ahearn

• Szczegółowe informacje
• Informacje dot. wydania

• Tłumaczenie: Wojciech Usakiewicz
  Tytuł oryginału: Living Language: An Introduction to Linguistic Anthropology
  Wydawnictwo: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
  Data wydania: 2013
  ISBN 978-83-233-3516-0
  
• Wydanie: papierowe
  Oprawa: miękka
  Liczba stron: 312
  

Antropologia lingwistyczna. Wprowadzenie jest jasnym i przystępnym kompendium najważniejszych problemów teoretycznych współczesnego użycia języka podejmowanych przez antropologię lingwistyczną i stanowi dla studentów przyjazny wstęp do wiedzy o języku funkcjonującym w rzeczywistych kontekstach społecznych na całym świecie. Łącząc klasyczne badania nad językiem w kontekstach społecznych ze współczesną wiedzą i najnowszymi tendencjami, Ahearn daje nam całościową syntezę badań w antropologii lingwistycznej i rozważa perspektywy badań w tej dziedzinie.
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, http://www.wuj.pl/

Antropologia lingwistyczna Laury M. Ahearn jest podręcznikiem akademickim, który powstał zasadniczo po to, aby zdefiniować nową dziedzinę badań i przybliżyć ją nowemu pokoleniu studentów antropologii.

Jako dziedzina wiedzy antropologia lingwistyki ukierunkowuje na pewien typ pytań, inne wyrzucając poza nawias. W ten sposób określa swoje miejsce w przestrzeni nauk społecznych. Co język tworzy i w jaki sposób to czyni? Tak można sformułować podstawowe pytanie.

Za najważniejsze narzędzia, które sprawiają, że „język tworzy”, a także identyfikujące antropologię lingwistyki, Ahearn uważa: 1) wielofunkcyjność języka, tzn. że jego opis jest możliwy poprzez odpowiedź na pytanie „po co” dany akt mowy jest wypowiadany, 2) jego ideologie (przyjęte, świadome lub nieuświadamiane założenia na temat języka), 3) praktykę, którą można opisać jako uwarunkowanie języka, predyspozycje, 4) indeksalność, czyli to co jest rezultatem relacji między znakiem a przedmiotem przezeń opisanym (np. chęć ucieczki na dźwięk słowa ogień i na widok i zapach dymu). Indeksalność jest stopniowalna, co oznacza, że związek indeksu z obiektem jest bliższy lub luźniejszy, ale bardziej sprawczy w przestrzeni.

Proces badawczy to stawianie zgromadzonym i opracowanym danym doświadczalnym pytań o związek między językiem (słowem, pismem, praktyką pisarską) a przestrzenią społeczną.

Choć nabywanie języka to zagadnienie okryte mgiełką tajemnicy, dla antropologów lingwistycznych jest rezultatem trwających całe życie procesów poznawczych człowieka, nie mózgowych predyspozycji językowych. Ponieważ proces ten przebiega całe życie jednostki, warunkuje przynależność do różnych grup społecznych.

Ahearn kieruję uwagę czytelnika na wielość podejść do kwestii społecznych więzi budowanych na języku. Autorka identyfikuje obiekt badawczy, czyli „wspólnoty mówiących” jako rzadko uświadamiające swoją tożsamość językową grupy, które są nimi, ponieważ w częstych interakcjach dzielą pewien repertuar werbalny i ideologie językowe [111-115].

Krytycy tej koncepcji podkreślają niepierwszorzędny charakter języka w definiowaniu wspólnoty, niezachowanie proporcji wpływu członków grupy w kwalifikowaniu jej językowej tożsamości, statyczność ujęć i brak otwarcia na nowe rezultaty badań.

Wydaje się, że przywoływany jest tu po raz kolejny „stary” problem o znaczenie determinanty języka w definiowaniu życia społecznego. Ułomność tego znaczenia krytycy opierają na nieuchwytności i zmienności słowa. Wydaje się, że odkrycia nowych zjawisk dystansują krytyki, choć nepalskie badania epistolografii są dziś, po zaledwie 20 latach, nie do powtórzenia ze względu na zmianę nośnika informacji (pojawienie się telefonu komórkowego).

Nie do zlekceważenia jest wpływ na relacje władzy jakie ujawnia używanie kilku języków. Opisuje się go terminem heteroglosja (Bachtin, Jacquemet), którego zakres pojęciowy oddają: dyglosja, czyli używanie różnych języków w różnych kontekstach społecznych, oraz zamiana lub mieszanie kodów (jednostek znaczących w obrębie jednego języka, ale w różnych społecznych czy sytuacyjnych rejestrach).

Duże znaczenie dla uchwycenia zjawisk językowych ma pojęcie „piśmienności” rozumianej jako połączenie konsekwencjoi praktyki pisarskiej jednostki i umiejętności, które ujawnia oralność. Badania nepalskich praktyk epistolograficznych przez Ahearn w latach 90. XX wieku pokazały niewątpliwy związek między obyczajowością (aranżowanie małżeństw) a treścią listów pisanych przez młode kobiety.

Kobiecy wątek epistolograficzny kieruje z kolei uwagę amerykańskiej autorki na związek między płcią kulturową a językiem. Okazuje się on drugorzędny, a pewne założenia jakie przyjmuje się badając cechy kobiecej i męskiej ekspresji – na przykład stosunek do rywalizacji – są anachroniczne i wynikają ze stereotypowego podejścia do problemu. Inaczej mówiąc wynikają z przyjęcia określonych ideologii.
W relacji między rasą a językiem Ahearn dostrzega, że nowomowy (np. pseudohiszpańska w USA) sprzyjają ukrywaniu i petryfikowaniu nierozmyślnych zachowań dyskryminujących, w tym rasistowskich [227].

Chodzi wreszcie o sprawstwo języka (inaczej działanie słowami, ang. agency). Te niezbywalne właściwości, konglomerat cech aktów mowy, uzasadniają znaczenie badań języka w określaniu relacji społecznych. Sprzyjają temu podejścia Foucaulta – działanie jest odpowiedzią na działanie innych, czy Bourdieu, dla którego komunikacja jest nastawionym na zysk performansem wydarzającym się w kontakcie między predyspozycjami językowymi jednostki (nieweryfikowalną doksa) i potencjałem rynku językowego (przestrzenią zamieszkałą przez różne sposoby mówienia). Wytwarzają one kapitał symboliczny, który wchodząc w relacje dominacji-podległości może rodzić symboliczną przemoc, np. stygmatyzację tych, którzy zbyt pośpiesznie przejmują językowe obyczaje grup, do których aspirują [261-2].
Językowe kształtowanie pozycji jednostki w społeczeństwie Ahearn podsumowuje w trzech procesach nadawania znaczeń: 1) ikonizacji (np. nacechowane emocjonalnie pseudo rozpoznanie archaicznego charakteru frazy), 2) rekursywności fraktalnej rozumianej jako nieustanne odnoszenie się do umieszczonego niżej w hierarchii wartości systemu kultury, 3) zatarcia, czyli usunięcia z pola komunikacyjnego niecenionych wartości [265-6]. W tym kontekście sprawczość wydaje się być nastawioną na samookreślenie, społeczną aktywnością jednostki, którą można zaobserwować w gramatycznych kategoriach języka i w mówieniu o sprawczości (metasprawczość).

Kierująca czytelnika do amerykańskiego kręgu badawczego książka Laury Ahearn przyniosła sporo satysfakcji. Mam nadzieję, że nie będzie aktem „błędnego rozpoznania”.

Polecam jej lekturę szczególnie zainteresowanym.