Autor: Jolanta Studzińska
-
Tłumaczenie: –
Tytuł oryginału: –
Seria/cykl wydawniczy: –
Wydawnictwo: Wydawnictwo Naukowe PWN
Data wydania: 2014
ISBN: 978-83-01-17781-2 -
Wydanie: papierowe
Oprawa: twarda
Liczba stron: 520
Pierwsze polskie opracowanie na temat środowiska artystów plastyków tworzących w nurcie socrealizmu, a zarazem ciekawe studium samego malarstwa socrealistycznego w Polsce. Autorka przedstawia korzenie sztuki realizmu socjalistycznego w Rosji radzieckiej i ZSRR, następnie życie artystyczne Polski w pierwszych latach po wojnie, by w końcu przejść do właściwego przedmiotu swojej pracy, czyli wdrażanego w latach 1949–1955 przez władze komunistyczne programu sztuki socrealistycznej. Wykorzystując bogaty materiał źródłowy, pokazuje działania władz państwowych, stopień uwikłania artystów w nurt socrealistyczny, różne opinie, reakcje i postawy.Wydawnictwo PWN, http://www.ksiegarnia.pwn.pl
” Mimo wzniosłych celów głoszonych przez politycznych decydentów socrealizm został w rzeczywistości stworzony jako kanon zasad artystycznych o charakterze propagandowym, odrzucający twórczą inicjatywę. Jego główne reguły były odbiciem totalitarnych podstaw sowieckiej polityki, które stosując manipulacje, dowodziły naukowego charakteru socrealizmu, historycznych korzeni czy nieustannego zagrożenia ze strony wroga.”
Autorka podejmując w swojej pracy temat realizmu socjalistycznego, zaistniałego w sztuce polskiej w latach 1949-1955, stawia czoła problemowi, który zazwyczaj bywa marginalizowany i wypierany z historii sztuki, ze względu na jego polityczno-moralne konotacje oraz fakt, że zjawisko to nigdy tak naprawdę nie zyskało miana stylu, lecz jedynie było pewnego rodzaju regułą stylistyczną, odgórnie narzuconą artystom przez władze. Książka „Socrealizm w malarstwie polskim” Jolanty Studzińskiej to niezwykle wnikliwa analiza , nie tylko samego malarstwa socrealistycznego, ale także szerokie i pogłębione studium procesów historycznych wiodących do powstania tego krótkiego lecz niezwykle kontrowersyjnego odłamu stylistycznego.
To co wyraźne i symptomatyczne dla treści książki to niezwykle naukowe, skrzętne podejście do procesów przyczynowo-skutkowych w dziejach myśli komunistycznej oraz ich odbicia w historii sztuki, głównie malarstwie. Nie stawiając jednoznacznych sądów i kategorycznych tez w odniesieniu do oceny decyzji artystów, autorka wnikliwie analizuje całe tło historyczne omawianego okresu, wychodząc daleko poza ramy czasowe lat 1949-1955. Czytelnik ma więc okazję zgłębić genezę powstania całej myśli socjalistycznej oraz przebieg jej rozwoju; od myśli filozoficznej Marksa przez późniejsze jej aberracje dokonane dzięki rządom Lenina oraz Stalina, po powojenną historię Polski będącą nieszczęsną spadkobierczynią systemów totalitarnych.
Książka podzielona została na pięć zasadniczych rozdziałów, które prowadzą czytelnika logicznym porządkiem ukazywania historii oraz towarzyszącej jej sztuce. Zaczynając od politycznego tła kształtującego idee realizmu socjalistycznego w ZSRR poprzez przybliżenie malarskiej rzeczywistości w powojennej Polsce, autorka przechodzi do obszernego rozdziału omawiając program socrealizmu w Polsce Ludowej. Kończy natomiast kwestią polemiki z tą artystyczną konwencją. Całość uzupełniona jest o aneks, zawierający interesujące podsumowanie przebiegu czterech Ogólnopolskich Wstaw Plastyki (od 1950 do 1954 roku). To co stanowi o niepodważalnej wartości publikacji, to erudycyjna biegłość w ukazywaniu całego spektrum czynników determinujących pracę artysty. W tym specyficznym przypadku, gdy omawiana twórczość była sztucznie wygenerowaną, odgórną dyrektywą warto jest pamiętać również o dylematach z którymi przyszło się zmierzyć artystom powojennej rzeczywistości. Autorka przypomina wielkie nazwiska takie jak Tadeusz Kantor, Andrzej Wajda, czy Andrzej Wróblewski, obiektywnie odkrywając zaskakujące nieraz współczesnego czytelnika decyzje, będące wynikiem niejednokrotnie młodzieńczej naiwności i fascynacji systemem, który manipulując środowiskiem młodych twórców pozyskiwał, na szczęście na niezbyt długo, zdolnych i zaangażowanych artystów. To co niezwykle ubogaca treść książki, to teksty źródłowe zręcznie dawkowane przez autorkę jako niezastąpione uzupełnienie analizowanych faktów. Przytoczone odezwy, fragmenty przemówień komunistycznych decydentów czy wreszcie samych artystów, dokumenty i sprawozdania dotyczące funkcjonowania organów nadzorujących sztukę socrealizmu, a także noty podsumowujące konkursy i zjazdy artystów to znakomity dowód funkcjonowanie złożonych struktur organizujących życie artystyczne w dobie socrealizmu. Obszerną treściowo książkę dopełniają dotąd niepublikowane reprodukcje przykładów omawianego malarstwa.
Książka Studzińskiej z całą pewnością będąca znakomitą pracą stricte naukową, posiada nieoceniony walor jakim jest dostępność treści dla każdego czytelnika. Nie popadając w patos oraz unikając skomplikowanych pojęć i nieprzystępnych laikowi skrótów myślowych, autorka pozostaje wierna wnikliwym narzędziom opisu, analizy oraz interpretacji, spotykanym zarówno w warsztacie pracy historyka jak i historyka sztuki. Publikacja zatem zainteresuje zarówno każdego, kto chętny jest zgłębić dwudziestowieczną historię malarstwa polskiego jak również tych, dla których kwestią nadrzędną pozostaje poznawanie historii ubiegłego stulecia w Europie Środkowej. Z całą pewnością też może posłużyć ona jako podręcznik akademicki dla studentów kierunków humanistycznych i społecznych oraz znakomity zbiór tekstów źródłowych. Nie zapominając o wielkich walorach naukowych publikacji oraz ogólnej niezwykle pozytywnej ocenie tej pracy, należy stwierdzić, że dogodniejszą formą zapoznania się z książką byłby umieszczenie przypisów odpowiednio na każdej stronie, nie zaś zbiorczo-na końcu. Ten drobny szczegół nie przysłania jednak ogólnego wrażenia uczciwości przekazu autorki, która zdaje się nie zapominać o żadnym nawet najmniejszym szczególe merytorycznym, wyjaśniając pojęcia, przytaczając nazwiska, fakty i daty z prawdziwie naukową dokładnością.
