Autor: Philippe Contamine
-
Tłumaczenie: Michał Czajka
Tytuł oryginału: La Guerre au Moyen Age
Wydawnictwo: Volumen/Bellona
Data wydania: 1999
ISBN 83-7233-144-8/83-11-08797-0
-
Wydanie: papierowe
Oprawa: twarda
Liczba stron: 374
Średniowieczna wojna tworzyła pewien odrębny świat, ściśle powiązany z ówczesnym środowiskiem społecznym, politycznym i gospodarczym. Z wojną łączyło się zarówno prawo kanoniczne, jak i przebłagalne inskrypcje na mieczach, technika podkuwania koni, sztuka leczenia ran czy zalecenia dotyczące sposobu odżywiania się walczących.informacja wydawcy
W ramach serii zatytułowanej La Nouvelle Marianne (Nowa Marianna) ukazało się wiele wyśmienitych książek, przybliżających polskiemu czytelnikowi dorobek francuskich historyków. Z pełnym zaufaniem sięgnąłem więc swego czasu po pracę autorstwa Philippe’a Contamine’a zatytułowaną Wojna w średniowieczu, mając w pamięci publikacje mediewistyczne Georgesa Duby’ego czy Jacquesa Le Goffa, a jednocześnie odczuwając niedosyt syntez poświęconych średniowiecznej wojskowości (w późniejszych latach ukazały się przekłady zbliżonych tematycznie prac, przede wszystkim Charlesa Omana i Johna France’a). Zgodnie z oczekiwaniami, nie dane mi było się rozczarować.
Zakres chronologiczny pracy obejmuje VI–XV w., natomiast pod względem geograficznym autor ograniczył się niestety wyłącznie do obszaru Europy Zachodniej. Jak na Francuza przystało, Contamine wiele miejsca poświęcił historii społecznej i gospodarczej, pojmując, że nie da się zrozumieć wojskowości bez uwzględnienia takich aspektów, jak np. mentalność przedstawicieli różnych warstw społecznych, demografia bądź struktura ekonomiczna poszczególnych państw. Przykładowo, wszystkie trzy wymienione aspekty silnie rzutowały na zaciąganie na żołd najemników czy koncepcję prowadzenia działań defensywnych. Pod tym względem widać silny wpływ tzw. szkoły Annales, która na długie lata zapewniła Francuzom prymat w zakresie badań mediewistycznych i wczesnonowożytnych. Jednocześnie autor nie pominął żadnego z niejako „klasycznych” tematów poruszanych w ramach historii wojskowości, takich jak organizacja, uzbrojenie, sposób walki, fortyfikacje itp. Miło zaskoczyła mnie obecność wątków dotyczących rozwoju myśli wojskowej, i to nie tylko w odniesieniu do koncepcji wojny sprawiedliwej i ruchu krucjatowego, ale także recepcji zachowanych traktatów antycznych. Znajdowała ona odbicie nie tylko w konkretnych rozwiązaniach, lecz również ówczesnej literaturze. Jak zawsze w tego typu przypadkach pozostaje pytanie o popularność danych idei, ponieważ niektóre koncepcje mogły być stosowane na zasadzie dominującej tradycji, niekoniecznie zaś wcześniejszego przygotowania merytorycznego.
Książka została podzielona na dwie części, z których pierwsza nosi tytuł Stan wiedzy. Ogólna charakterystyka historii wojskowości średniowiecznej, zaś druga Tematy i perspektywy. Nieszczególnie mnie przekonała taka koncepcja, ponieważ w toku opisywania ogólnych przemian następujących w wyodrębnionych okresach i tak pojawiły się kwestie dotyczące uzbrojenia, finansów czy roli Kościoła. Sprawiło to, że część informacji została zdublowana, w związku z czym lepszy efekt przyniosłoby chyba wyodrębnienie partii dotyczących wyłącznie kwestii społeczno-obyczajowych, takich jak struktura władzy, postrzeganie konfliktów, kształtowanie się etosu rycerskiego, prawodawstwo itd. Autor podjął jednak taką, a nie inną decyzję i jego pracę powinno się oceniać przede wszystkim w ramach przyjętego modelu. Ta zaś została wykonana bardzo solidnie i naprawdę trudno znaleźć aspekt średniowiecznej wojskowości, który nie zostałby przez niego choćby wspomniany. Contamine silnie podkreślił głęboko zakorzenioną w ówczesnej mentalności hierarchiczność, bezpośrednio rzutującą na kwestie militarne, ale ogólne teorie w tym zakresie każdorazowo starał się konfrontować z wymową zachowanych przekazów źródłowych, co pozwoliło mu zweryfikować zakorzenione w literaturze przedmiotu przekonania. Nie ugiął się także przed siłą autorytetu niektórych autorów, jednoznacznie wskazując na dokonywane przez nich manipulacje (np. przez Niccolò Machiavellego względem kondotierów).
Tak szeroki zakres tematyczny sprawił, że siłą rzeczy musiało pojawić się kilka kwestii dyskusyjnych, względnie uwag dotyczących rozkładu akcentów. Przede wszystkim szkoda, że autor ograniczył się do Europy Zachodniej, co znacząco zubożyło jego rozważania poprzez wyłącznie z nich Bizancjum, Rusi, cywilizacji stepowych itd. W konsekwencji nie wykorzystano potencjału kryjącego się w możliwości opisania zderzenia kultur militarnych, co przecież miało istotne przełożenie na kierunek rozwoju wojskowości świata zachodniego. Contamine de facto pominął także wikingów, co może budzić jeszcze większe zaskoczenie. Wydaje się ponadto, że trochę nie docenił germańskiej tradycji militarnej z IV–VI w., jakby nie zauważając, iż leżała ona u podstaw wojskowości karolińskiej czy wikińskiej, które trudno posądzać o niewydolność.
Osobną sprawą jest kwestia przekładu, który nie zawsze jest poprawny. Dotyczy to zastosowanej terminologii militarnej, i to czasem w momentach, kiedy podany w nawiasie oryginalny termin powinien determinować polski zapis (przykładowo, „landsknechci” zamiast „lancknechci”, gdyż ich nazwa – z czego Contamine zdaje sobie sprawę – wywodzi się od słowa „land”, nie zaś „lanca”).
Sumując, Wojna w średniowieczu jest bardzo udaną publikacją, zapewniając czytelnikom nie tylko wgląd w różnorodne aspekty wojskowości, ale także nieco odmienne podejście niż prezentowane zazwyczaj przez polskich autorów. Nieprzypadkowo Francuzi na długie lata zdominowali badania mediewistyczne, dokonując w nich prawdziwego „przełomu kopernikańskiego”. Uważam, że każda osoba zainteresowana historią wojskowości powinna mieć tę książkę w swojej biblioteczce, gdyż zdecydowanie jest to najlepsza synteza dotycząca średniowiecznych militariów spośród dostępnych na naszym rynku wydawniczym, o czym może świadczyć m.in. jej szybko wykupione wznowienie z 2004 r.
