Tak czy inaczej. John Cleese

Autor: John Cleese

• Szczegółowe informacje
• Informacje dot. wydania

• Tłumaczenie: Łukasz Praski
  Wydawnictwo: Wydawnictwo Albatros
  Data wydania: 2015
  ISBN 978-83-7885-552-1
  
• Wydanie: papierowe
  Oprawa: twarda
  Liczba stron: 448

Historia o tym, jak pewien nieśmiały i bardzo wysoki chłopiec z małego angielskiego miasteczka stał się legendą…
John Cleese, aktor i scenarzysta obdarzony niepowtarzalnym talentem komediowym. Członek słynnego Latającego Cyrku Monty Pythona, współtwórca tak kultowych filmów jak Monty Python i Święty Graal czy Żywot Briana oraz serialu Hotel Zacisze.  W szczerej i błyskotliwie zabawnej autobiografii pisze bez zahamowań o swoim dzieciństwie, toksycznej matce, problemach w związkach z kobietami, o brytyjskim i amerykańskim biznesie rozrywkowym. Lecz przede wszystkim o tym, jak rozśmieszać ludzi. I jak zachować dystans wobec siebie. Wydawnictwo Albatros, http://www.wydawnictwoalbatros.com

Czy autobiografia może być „mądrą książką”? Pod względem tak zwanej „mądrości życiowej” na pewno. Jednak czy można z książek znanych aktorów, muzyków czy sportowców nauczyć się czegoś na temat konkretnej dziedziny wiedzy? Sięgając po „Tak czy inaczej” Johna Cleese’a spodziewałam się, że dowiem się z tej książki wiele na temat angielskiej kultury, telewizji i filmu. Przede wszystkim zaś sądziłam, że poznam lepiej historię legendarnego Latającego Cyrku Monty Pythona i społeczny kontekst działalności grupy (ich inspiracje, odbiór przez publiczność i krytykę). Wielkie było moje zaskoczenie, gdy okazało się, że opowieść urywa się w 1969 roku, kiedy miejsce miał pierwszy występ grupy. Monty Python obecny jest w autobiografii Cleese’a jedynie w dygresjach oraz w ostatnim, krótkim rozdziale, opisującym ponowne spotkanie zespołu oraz ich pożegnalną trasę w 2014 roku. Cleese w swojej książce, tak samo jak w całej twórczości, uwielbia zaskakiwać, igrając z oczekiwaniami odbiorcy. „Tak czy inaczej” to książka zupełnie inna niż przypuszczałam. O wiele lepsza i o wiele mądrzejsza.

Ponieważ opowieść Cleese’a kończy się w okolicach jego trzydziestych urodzin, książka jest przede wszystkim historią edukacji i pierwszych kroków autora w show bussinesie. Cleese wiele pisze o brytyjskim systemie edukacji. A właściwie – wiele na niego narzeka, krytykując przede wszystkim przeważającą rolę nauki katolickiej nad tematami, które są dla młodzieży naprawdę interesujące, jak np. psychologia, socjologia czy literatura. Braki w wykształceniu Cleese odczuł jako młody nauczyciel, który ucząc w podstawówce historii czy geografii, często dokształcał się na dany temat tuż przed lekcją. Autor wprost przyznaje, że wiedzę na temat psychologii czerpał przede wszystkim z BBC. Jako, że były to złote czasy telewizji i radia, nauczył się zeń naprawdę sporo. „Tak czy inaczej” to doskonała lekcja empatii, życzliwości i obserwacji innych ludzi.

Cleese wiele lat spędził poddając się różnego rodzaju psychoterapiom, stąd w jego autobiografii wiele bardzo przemyślanych opinii na temat dzieciństwa i relacji autora z innymi ludźmi. Neurotyczna matka i ojciec, z którym Cleese do czasu opuszczenia domu był bardzo blisko związany, ukształtowali aktora na niezbyt pewnego siebie człowieka. Autor opisuje swoje sposoby na udawanie „pewności siebie” w sytuacjach towarzyskich, których nauczył się od przywódców w grupie pawianów w ZOO. Wspomina także ogromny stres i nerwy towarzyszące pierwszym występom. Historia Cleese’a pokazuje jak wiele zależy od nas samych. Gwiazda Monty Pythona przedstawia swoje życie jako nieustającą walkę z własnymi ograniczeniami. Nieśmiałość i chorobliwy brak pewności siebie nie przeszkodził autorowi we współtworzeniu najbardziej kultowej grupy komediowej wszech czasów.

Książka Cleese’a to także kompendium wiedzy na temat komizmu i historii brytyjskiego humoru. Autor z uwielbieniem opisuje takie realizacje jak „The Goon Show”, która pozwalała mu i jego kolegom „wznieść się ponad codzienną frustrację i nudę” oraz opisuje komediowy kunszt Petera Sellersa czy Marty’ego Feldmana. W lekturze znajduje się także wiele celnych uwag na temat istoty komizmu. Cleese opowiada o swoich inspiracjach: podaje historię listonosza, która rozebrana na czynniki pierwsze, posłużyła mu jako podstawa struktury żartu w „Hotelu Zacisze”, snuje rozważania nad złośliwością humoru i podkreśla fakt, że w każdym żarcie musi być odrobina przyjaznej krytyki. Autor podpowiada także jak napisać dobry gag, oraz podkreśla wszystkie trudności związane z rozśmieszaniem ludzi. Lektura tej książki pokazuje, że w komedii, nawet tak absurdalnej jak skecze Monty Pythona, najważniejsza jest życzliwość. Cleese wiele pisze o wspaniałych ludziach, których spotkał, a także o cudownej publiczności, szczególnie tej, która zebrała się na ostatnich występach grupy w 2014 roku. W „Tak czy inaczej” tyle samo stron poświęconych jest wyśmiewaniu ludzkich przywar, ile wychwalaniu poszczególnych osób pod niebiosa. Przede wszystkim książka jest wspomnieniem zmarłego w 1989 roku Grahmana Chapmana, najbliższego przyjaciela Cleese’a, z którym autor współpracował najdłużej. Opowieść o tej męskiej przyjaźni jest kolejną lekcją tolerancji i próby zrozumienia drugiego człowieka.

„Tak czy inaczej” to lektura, od której nie sposób się oderwać. Zabawna, inteligentna i nad zwyczaj mądra. Wiele tu zabawnych anegdot, rozbrajających skeczy, ale także przydatnych ciekawostek. Moim największym odkryciem jest słowo „pronoik”, przeciwieństwo „paranoika”, czyli człowiek, który myśli, że wszyscy go lubią i jest zupełnie głuchy na negatywne uwagi. W dzisiejszych czasach to słowo powinno na stałe wejść do ogólnego słownika. Poza tym autobiografia Cleese’a jest jednym z nielicznych dostępnych źródeł wiedzy na temat brytyjskich audycji i programów komediowych, a także wyjątkową możliwością zapoznania się z treścią niedostępnych już skeczów autora. Jednak tym, co najbardziej wyróżnia „Tak czy inaczej” jest jej humanistyczny wydźwięk. To nieoceniona nauka życzliwości podana na tacy przez najzabawniejszego nauczyciela świata.